Page 310 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

vẫn diễn biến một cách có lôgic. Lần thứ hai Việt tỉnh dậy, nghe tiếng ếch nhái kêu
dậy lên, Việt tự nhiên nhớ về những đêm đi soi ếch, nhớ “Khi đổ ếch vào thùng,
chú Năm thế nào cũng sang”. Thế là hình ảnh chú Năm hiện lên với những câu hò
và cuốn sổ gia đình cùng ý nghĩa của nó. Lần thứ ba Việt tỉnh dậy, tiếng cu rừng
nhắc Việt nhớ tới chiếc ná thun, rồi chiếc ná thun nhắc tới hành trang trong chiếc
ba lô ngày nhập ngũ, ngày nhập ngũ là ngày má Việt vừa mất, thế là nỗi nhớ
“chuyển vùng” sang hình ảnh của người má thân yêu. Việt tỉnh dậy lần thứ tư trong
tiếng súng thôi thúc. Sự thôi thúc ấy khiến Việt liên hệ tới ý nghĩ thôi thúc ngày đi
bộ đội, liên hệ chuyện chị em giành nhau nhập ngũ trước, sau đó là chuyện mang
bàn thờ má đi gửí bên nhà chú... Nhìn chung, nhà vàn nắm rất chắc quy luật diễn
biến tâm lí con người, ông đả khéo léo tạo cho tác phẩm một hình thức kết cấu
độc đáo tương đồng với “kết cấu” của những giấc mơ chập chờn, từ đó cứ mở rộng
dần đối tượng được miêu tả và đi mỗi lúc một sâu vào đời sống tâm hồn của nhân
vật.

Trong khi làm sáng tỏ tâm lí nhân vật, nhà văn đã sử dụng một ngôn ngữ trần
thuật đặc biệt phù hợp. Đấy là ngôn ngữ của chính nhân vật nói về mình và kể về
người khác, mặc dù bề ngoài có vẻ là ngôn ngữ khách quan của người trần thuật.
Điều đó thể hiện ngay ở cách xưhg hô rất đỗi thân thương, gắn bó: “Việt” (chứ
không phải là “anh” hay “chú bé”), “chị Chiến” (chứ không phải là “cô“, “chị”), “chú
Năm” (chứ không phải là “ông Năm"), “má” (chứ không phải là “má Việt”)... Điều
đó cũng thể hiện ỏ màu sắc địa phương của lời trần thuật (chưa kể đến lời nóỉ thực
thụ của nhân vật): “Chú ít nói, nhưng đã nhậu vào ba hột là chú nói tới”, ‘Thím
Năm vừa khóc vừa kể thôi là kể”, “Hai bên giáp mặt, ba cười hề hề, nhưng má
chẳng thèm dòm, hai mắt hứ một cái “cóc”, rồi đi thẳng” ... Thật khó kể hết được
những ví dụ sinh động như thế. Nhiều người từng biểu dương Nguyễn Thi rất thạo
ngôn ngữ Nam Bộ. cần phải thấy rằng cách sử dụng ngôn ngữ của ông ở đây
trước hết có tác dụng làm nổi bật tâm lí những con người sống ỏ vùng đất ấy, sau
nữa mới gọi dậy không khí của một vùng, của một thời...
Những đứa con trong gia đĩnh thể hiện khá rõ tài năng của Nguyễn Thi trên
nhiều mặt: khả năng khái quát cao, khả năng dựng cảnh, dựng người và mô tả tâm
lí sâu sắc, khả năng vận dụng ngôn ngữ Nam Bộ đầy linh hoạt, biến hoá và cả chất
triết lí rất riêng, toát lên từ chính hiện thực chứ không phải từ những lời trữ tình ngoại
đề của tác giả. Tất nhiên, những phương diện tài năng ấy không biểu lộ riêng rẽ.
Chúng hoà lẫn vào nhau hết sức tự nhiên đưa đến sức thuyết phục lớn cho tác
phẩm, làm cho độc giả khi đọc tác phẩm không còn thấy đó là văn mà chỉ thấy đó
là cuộc đời.
PHAN HUY DŨNG

309