Page 232 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

2.1. “Muốn ác, phải là kẻ mạnh”
Nếu Chí Phèo chỉ chuyên tâm làm canh điền cho nhà Lí Kiến (lúc đó Bá Kiến
hãy còn là Lí Kiến) thì chẳng thể nào có chuyện bị Lí Kiến cho đi tù. Tuy nhiên, cơ
sự xảy ra không phải do Chí mà do chính bà Ba, người đàn bà mạnh bạo, đầy
nhục dục. Nhưng chỗ này ta cũng đừng nên trách quá nặng người đàn bà ấy. Nếu
có trách thì nên trách cái thể chế phong kiến khuynh nam kia. Bà Ba về làm vợ Lí
Kiến khi Lí Kiến tuổi đã cao mà lại có đến những ba bà vợ, Chuyện đam mê xác
thịt đối với phụ nữ là chuyện cấm kị đối với nhiều quốc gia phương Đông. Do vậy,
không chỉ thời xưa mà ngay cả bây giờ vẫn thế, các nhà phê bình luôn đứng trên
cái nhìn đàn ông thủ cựu để phê phán bà Ba chứ có mấy ai đặt mình vào vi trí của
người phụ nữ ấy để thông cảm cho nỗi niềm kia. Do vậy, việc Lí Kiến tống Chí vào
tù không chỉ gây nên bất hạnh cho đời Chí mà còn cho cả bà Ba.
Nhưng câu chuyện không đặt trọng tâm vào khả năng tình dục của người phụ
nữ ấy mà hướng vào Chí. Vì sự ghen tuông của Lí Kiến mà Chí Phèo đã bị đổi đời.
Có thể nói Chí Phèo oan trong chuyện với bà Ba nhưng cũng rất có thể Chí Phèo
chẳng oan chút nào. Mà cho dù có thê nào đi nữa (bởi Nam Cao rất khôn khéo ỏ
chỗ này, ông chỉ miêu tả Chí Phèo thấy nhục hơn là thích còn Chí có quan hệ với
bà Ba hay không thì người đọc chẳng thể nào biết) thì Lí Kiến cũng là kẻ mang lại
bất hạnh cho người khác. Mới hay người đời thường dùng quyền chung để trục lợi
cá nhân. Trong trường hợp Chí, Lí Kiến đã nhổ được cái gai trong mắt. Con đực
mạnh hơn đã xàm hại được kẻ yếu. Cái mạnh của Lí Kiến trước Chí Phèo không
phải là cái mạnh của thể xác mà mạnh về sự khôn khéo, mạnh về địa vị xà hội'. Xà
hội cho phép Lí Kiến đứng cao hơn Chí. Đây là cơ sở để tác giả đan cài các vấn đề
thuộc về bản năng và các vấn đề thuộc về xã hội. Con đực thống soái (Lí Kiến) đã
khuất phục được Chí Phèo, gây nên trong Chí cài sợ cổ hữu (trước Lí Kiến) là nhờ
xã hội thực dân nửa phong kiến cho ông ta uy thế đó.
Chí Phèo không chỉ là chuyện xâm hại, áp bức mà còn là chuyện báo thù và
chuyện kẻ báo thù bị lợi dụng. Trong sô ba nhân vật, trừ Năm Thọ, còn lại Binh
Chức và Chí Phèo là những kẻ báo thù. Không phải họ mạnh hơn Bá Kiến mà là
tình thê đẩy họ đến cùng đường nên họ buộc phải vùng lên để tìm đường sống.
Bản năng sống của còn người sẽ mạnh hơn tất cả, mạnh hơn ngay chính kẻ xâm
hại họ. Thế là một sự hoán vị xảy ra: Bá Kiến, kẻ xâm hại trỏ thành kẻ bị xắm hại.
Đây là chuyện thường tình. Sự đổi ngôi thống trị không phải là điều hiếm thấy
trong cộng đồng. Nhưng cả Binh Chức lẫn Chí Phèo không phải thực sự là kẻ xâm
hại. Bản thân họ không thể mạnh hơn Bá Kiến. Do vậy, họ phải mượn một sức
mạnh từ bên ngoài chứ không phải từ bản chất của họ. Điều này dễ nhận thấy qua
việc mỗi khi Chí Phèo thi hành một phi vụ thì trước hết anh ta phải uống cho thật
say. Thế rồi con ma men quái ác thay Chí làm mọi điều tội lỗi.
Nhưng Bá Kiến đâu phải tay vừa. Quá quen thuộc với những tay đầu bướu
đầu bò bất đắc dĩ ấy bấy lâu, ông ta đã nắm được thóp của họ. Bằng đồng tiền và

231