Page 230 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

người đẹp (ở đây là hoàng hậu). Vậy nên Hăm-lét chẳng biết phải hành động như
thế nào.
Từ những định hướng trên, chúng tôi vận dụng quan niệm bản năng gốc chi
phối hành vi nhản vật của Phrớt vào phân tích Chí Phèo. Qua đó, chỉ ra rằng các
xung đột mang tính xã hội bề mặt đều chịu sự chi phối ỏ xung đột chiều sâu, xung
đột bản năng. Nhưng không hoàn toàn trùng khớp với những khái quát của Phrớt,
cuối cùng hành vi Chí Phèo vẫn chịu sự chi phối của bản năng hướng thiên. Cái
nhìn này bộc lộ tấm lòng nhân đạo rất Việt Nam của Nam Cao nhưng đồng thời
cũng cho thấy nét lãng mạn ở ông. cảm hứng sáng tạo của Nam Cao phảng phất
triết lí tình thương, niềm tin cao cả vào con người của Huy-gô. Do vậy, dù có chịu
tác động bởi bao nhiêu bản năng đi chăng nữa thì bản năng hướng thiện vẫn
chiếm vị trí quan trọng trong cuộc đời Chí Phèo.
1. Những cấu trúc bề mặt
Đọc Chí Phèo, người đọc biết toàn bộ cuộc đời Chí Phèo, kể từ lúc mở mắt
chào đời cho đến lúc giết Bá Kiến rồi tự sát. Cách kể hướng về biên niên 'ử của
nhân vật chính của tác phẩm thường là độc quyền của tiểu thuyết. Truye 1 ngắn
hiếm khi tái hiện đầy đủ cuộc đời nhân vật. Đây là đặc diểm đôc đáo ,ủa Chí
Phèo. Tuy nhiên, để làm giảm số trang cho truyện (nếu không thi truyẹn ni|c’n Iiày
có nguy cơ trở thành tiểu thuyết) thì ngoài việc lược bớt các sư kiên (r.hrmg hạn
như không nói rõ ai là người sinh ra Chí và hoàn cảnh sốnc), tditi trạng của người
mẹ ấy ra sao khi từ bỏ đứa con), Nam Cao còn sử dụng kĩ thuật hồi cố. Biện pháp
này được trao cho người kể và buộc người kể trở thành người thông suốt hết mọi
ngóc nghách trong đời Chí. Quả thật, lí lịch của Chí Phèo dần hiện lên rõ nét nua
lời kể điềm tĩnh đầy chất suy tư: "Một anh đi thả ống lươn..."
Nhờ đoạn hồi cố này mà người đọc không chỉ nhận biết rõ hoàn cánh thương
tâm của Chí mà còn thấu hiểu trọng tâm câu chuyện được đặt ở đ.ìu, Nếu larn
phép thống kê, ta thấy đoạn kể về quá khứ của Chí trước khi bị huỷ hoại nhân tinh
"hắn vừa đi vừa chửi" là vô cùng ngắn (chưa đến một trang) so với đoạn miêu Id
Chí trong sự tha hoá (khoảng 20 trang). Hơn nữa, ngay từ lúc mở đầu, hình ảnh
Chí Phèo "vừa đi vừa chửi" đã bao hàm thông báo của người kể rằng câu chuyện
bắt đầu bằng một con người không bình thường nữa. Trọng tâm tmyện đặt vào
khát vọng hoàn lương chứ không phải vào quá trình tha hoá. The nhưng, với tư
cách là một nhà hiện thực cần mẫn, Nam Cao vẫn cố tái hiện lại quá khứ của Chí
Phèo để báo cho người đọc biết vì sao Chí Phèo ra nông nỗi này. Hoàn cảnh
nghiệt ngã của xã hội đã tiếp tay cho Bá Kiến trong việc làm biến chất Chí Phèo.
Tuy nhiên, cấu trúc bề mặt vẫn hàm chứa một ý đồ nghệ thuật vượt ra ngoài
khuôn khổ tải hiện trọn vẹn cuộc đời Chí. Người kể dùng quá khứ của Chí Phèo đó
để đối chiếu với nhiều cảnh ngộ tương tự quá khứ của Chí. Đấy chính là cuộc đời
của Binh Chức và Năm Thọ. Lối kể nghe chừng dễ dãi ngỡ như gặp đâu kể đó
song lại chuyển tải một kĩ thuật tự sự bậc thầy; đồng quy nhiều số phận để nói

229