Page 131 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

B. TIẾP CẬN TÁC PHẨM
I- Đ ất nước của Nguyễn Khoa Điềm
Đất Nước là chương V của trường ca Mặt đường khát vọng được Nguyễn Khoa
Điềm sáng tác vào cuối năm 1971. Có thể nói đây là chương hay nhất, thể hiện
sâu sắc một trong nhũmg tư tưởng cơ bản nhất của bản trường ca. Nó cô đọng kết
quả nhận thức của thế hệ trẻ Việt Nam về đất nước - một nhận thức có thể làm
thành điểm tựa để họ xác định vai trò, vị trí của mình trong cuộc đấu tranh chung
vĩ đại của dân tộc.
Đất Nước thống nhất với toàn bản trường ca ở tính chất chính luận - trữ tình
cùa nó. Chẳng rõ khi sáng tác, nhà thơ có lập đề cương cụ thể cho từng chương
không, chỉ biết rằng Đất Nước được chia thành nhiều đoạn nhỏ, mỗi đoạn trả lời
cho một câu hỏi nhất định liên kết với nhau thành hệ thống khá chặt chẽ. Thoạt
tiên là câu hỏi “Đất Nước có tự bao gíờ?”. ứng với nó là đoạn thơ gồm nhiều trạng
từ, trạng ngữ chỉ thời gian xác định thời điểm “bắt đầu” và “lớn lên” của đất nước.

Để trả lời câu hỏi tiếp theo “Đất Nước là gì?”, trong đoạn thơ sau đó, kiểu câu định
nghĩa “Đất là”, “Nước là”, “Đất Nước là” xuất hiện khá phổ biến. “Ai làm nên đất
nước?” có lẽ là câu hỏi quan trọng nhất của trích đoạn này. Giải đáp nó ỏ đoạn thơ
sau cùng, hàng loạt động từ “góp cho”, “góp nên”, “làm ra” đã được sử dụng. Chỉ
mới điểm qua hệ từ vựng và kiểu câu thường được dùng trong đoạn trích, ta đã có
thể thấy Đất Nước khá giàu lập luận và lí lẽ nhằm chứng minh, khẳng định điều mà
tác giả cùng thế hệ mình nhận thức được. Đây là đặc điểm về kết cấu bề mặt của
đoạn thơ, thể hiện một hướng tìm tòi đầy tính trí tuệ của thi sĩ, hòa chung vào
những tìm tòi rất được khuyến khích lúc đó.
Tuy nhiên, cái hay của Đất Nước chưa hẳn đã ở lí mà ở sự hoà quyện chặt
chẽ giữa lí và tình, giữa trí tuệ và cảm xúc, ỏ chiều sâu của những phát hiện mới về
đất nước. Mặc dù nhà thơ đã vận dụng rất nhiều tri thức văn hoá thu nhận được ở
nhà trường, sách vỏ để trả lời các “câu hỏi” nhưng bài thơ không hề giống một đáp
án khô khan. Tác giả đã xúc động biết bao và tin tưỏng biết bao ở những điều
mình nói ra. ở đây, những tri thức sách vở đã được chính nhà thơ kiểm nghiệm
trong thực tế, thông qua sự nhập cuộc hết mình của anh vào cuộc sống của nhân
dân, vì vậy chúng được đồng hoá tới mức tối đa, hằn in dấu vết cá thể rất đậm nét.
Trên một mức độ nhất định, nếu nhập được vào không khí sáng tác thơ ca những
năm đánh Mĩ, ta có thể hình dung được nội dung chính luận của những điều nhà
thơ sẽ phát biểu. Nhưng Đất Nước lại cũng có phẩm chất trữ tình rất sâu nên ta
khó đoán định trước được những mối liên tưởng phong phú, bất ngờ trong tư duy

130