Page 104 - Lý Thường Kiệt

LÝ THƯỜNG KIỆT

Bấy giờ có một nho thần là Vương An Thạch cao tài kinh tế. Tuy chức
còn nhỏ, nhưng Thần Tông gọi về gần kinh để hỏi ý kiến (tháng 9 năm Đ.
Vi 1067) rồi cất lên làm tể tướng (1069). An Thạch lập kế hoạch làm dân bớt
bị quấy, thêm giàu; làm quốc quỹ dồi dào, làm binh lực nước mạnh. Các
phương sách y đề cử và ban ra để thi hành, đối với đương thời, đều có tính
cách đại cách mạng. Cho nên bấy giờ gọi các phép ấy là tân pháp.
Làm tiện và lợi cho dân thì có phép mộ dịch, quân thâu, nông điền,
thủy lợi. Mộ dịch là bỏ lệ bắt làm xâu, mà tùy theo nghèo giàu nạp tiền để
thuê người làm thay. Quân thâu là trong việc thuế cống, có thể lấy chỗ gần
thay chỗ xa, lấy cái đắt thay cái rẻ, để thâu cho đều. Nông điền, thủy lợi là
phép mở mang ruộng cày, lấy nước vào ruộng. Phép° mộ dịch, cũng chép là
miễn dịch, hay trợ dịch.

Làm lợi cho dân và cho công quỹ thì có các phép: thanh miêu, thị dịch,
phương quân điền. Thanh miêu là lúc lúa còn xanh, nhà nước cho dân vay
tiền trước; đến lúc gặt phải trả vốn và lời 2 hoặc 3 phân (phần mười). Thị
dịch là lập công vụ mua hàng khi rẻ, rồi phát cho các nhà buôn, bán lấy lãi;
hoặc để cho dân gian lúc cần tiền có thể tới cầm cố đồ vật với một lợi tức
phải chăng. Phương quân điền, hay phương điền là đạc điền theo từng khoảnh
vuông để định thuế lệ.
Làm mạnh cho nước thì có phép bảo giáp và bảo mã. Bảo giáp là bỏ bớt
cấm binh, tức là lính mộ phải trả tiền tốn, mà dùng dân binh. Họp mười nhà
thành một bảo, có bảo trưởng coi; năm bảo làm một đại bảo, có đại bảo
trưởng coi; mười đại bảo thành một đô bảo có đô bảo trưởng coi. Nhà nào hai
đinh, thì bắt một để vào bảo. Không cấm khí giới như trước; trái lại sai các
bảo tập võ nghệ. Phép bảo mã là phát ngựa cho các bảo và cho tư gia tình
nguyện nuôi, hoặc nhận cấp tiền để tự mua lấy. Mỗi nhà được một hay hai
con. Hàng năm có quan khám nghiệm. Lúc hữu sự thì bảo đinh phải ra lính
và các ngựa phải nộp quan.
Đại để các phép ấy rất tài tình và cũng gần như các phép mà ngày nay
cả thế giới dùng. Bấy giờ thì rất mới. Tuy bị phái cũ bài xích, các phép đều
được thi hành, và chẳng bao lâu có ảnh hưởng rất khả quan.

112