Page 32 - Dinh Dưỡng Cận Đại

2. DINH DƯỠNG THỐNG TIN DI THUYÊN QUA MÀNG TÊ BÀO

1. Các chất thụ thể

Quá trình phát triển của sự sống từ đơn bào thành đa bào trong cơ thể không
thể thiếu cơ chế thông tin giữa các tế bào, đưỢc dựa trên nguyên lý truyền tin
(cellular communication) giữa các tế bào, từ tế bào này sang tô" bào khác là giải
phóng các yếu tô" hoà tan (soluble factors) của tê" bào hoặc cơ thể gây tác động ảnh
hưởng tới sự chuyển hóa sinh học của một tê" bào khác. Các yếu tô" hoà tan bao
gồm: nội tiết tô", chất dẫn truyền thần kinh (neurotransm itters) yếu tô" phát triển
(growth factors) và cytokin (cytokins) đều là các phân tử ái nước hydrophilic
molecules) sẽ không thể đi qua màng chất nguyên sinh kỵ nước (hydrophobic
plasma membrane) của tê" bào. Chất hoà tan kỵ nước (hydrophobic solutes) chỉ
hoà tan trong dung môi kỵ nước như dầu thực vật, dầu ô lưu... Và hệ thô'ng thông
tin ngoài tê" bào (extracellular signals) đã đưỢc công nhận là có sự thông tin qua
màng chất nguyên sinh (plasma membrane) đã trực tiếp làm thay đổi môi trường
trong tê" bào nội bào, trong đó nhấn mạnh tới cơ chê’ sinh lý và dinh dưỡng có thể
làm sai lệch thông tin qua màng tê" bào sẽ dẫn đến bệnh đái tháo đường, ung thư
và các rô"i loạn chuyển hóa khác.

Hệ thông thông tin qua màng tế bào yêu cầu một sô" nét đặc trưng sau: trước
hết cần có sự đáp ứng đặc hiệu (specific response) tới các thông tin tín hiệu ngoài
tê" bào, cũng như vối các tế bào hoặc tổ chức đặc trưng, riêng biệt. Tiếp đến là sự
đáp ứng các thông tin tín hiệu đặc trưng, cần phải đưỢc thực hiện nhanh chóng và
đề phòng các tín hiệu thông tin bị chặn lại khi các tê" bào không cần có sự thông
tin kéo dài. Cuối cùng là cần phải đáp ứng tô"t quá trình điều hoà sự đáp ứng sinh
học theo yêu cầu của cơ thể (1).
Đặc biệt thông tin tín hiệu ngoài tế bào, đã đưỢc công nhận qua sự liên kết các
thụ thể trên bề m ặt tê" bào (cell surface receptors). Các thụ thể là protein màng tê"
bào (transmembrane protein) sẽ tác động với hệ thông nội bào và kết quả là sản
xuất các phân tử hòa tan (soluble molecules) còn được gọi là thể truyền tin thứ
câ"p (second messengers) sẽ khuếch tán qua tê" bào để điều hoà, kích thích ngoài tê
bào (extracellular stimulus). Thể truyền tin thứ cấp bao gồm vòng AMP (cyclic
AMP), GMP, Calcium (Ca^'") và GTP - liên kết protein (GTP- binding protein).
Có 4 loại chất thụ thể chính:

a. Chất thụ thể liên kết G-protein (G-protein-linked receptors): thường sử
dụng liên kết GTP-protein để cặp đôi thụ thể sinh ra thể truyền tin thứ
câ"p (vòng AMP, GMP, Onositol trisphosphate hoặc diacyl-glycerol)

b. Chất thụ thể liên kết enzym (enzyme-linked receptors): là enzym có hoạt
tính nội tại (intrinsic enzyme activity) hoặc ghép đôi bền vững giữa
protein và hoạt tính của enzym.
c. Chất thụ thể liên kết ion (lon-channel-linked receptors) còn được gọi là
ligand-gated channel, tác động làm tăng dòng ion (ion flux) sử dụng calci,

28