Page 195 - Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam

Sau đó ông giải thích nội dung của chữ "nhân",
một nội dung tôn ty luận:
"Con người có nhân là người vì muốn khẳng
định mình nên khẳng định những người khác (đạo
Nho là xuất phát từ chính mình), trong khi muốn
mình thành đạt, lo lâm cho người khác thảnh đạt.
Biết xét cái gần mình để so sánh, cái đó gọi biện
pháp để đạt đến chữ nhân yậy"(Chương VI, Ung dã).
Điều này cho ta thấy Khổng tử cũng như mọi
nhà tư tưởng châu Âu trước thế kỷ thứ IV, dù vĩ
đại đến đâu, cũng đều không thừa nhận nô lệ lá
người. Điều này không phải là khuyết điểm của ông.
Nó là cái nhìn của cả thời đại.
Thời đại chúng ta khác, cho nên cách nhìn chúng
ta phải khác.
Chữ "chúng" còn được dùng ở một câu khác, nói
đến "Phiếm ái chúng" tức là "yêu tầng lớp chúng
một cách khái quát".

"Người đệ tử vào thì phải hiếu, ra thì phải đễ.
Phải cẩn thận và giữ chữ tín, yêu tầng lớp chúng
một cách khái quát, thân m ật với người có nhân.
Nếu như làm những việc này còn thừa sức thì dùng
thời giờ để học văn" (Chương I. Học Nhi).
Nội dung của chữ yêu này là "Dùng lao động
của dân đúng thời vụ".
Đây không phải là chỗ để phê phán các khái
niệm ấy. Điều này chủ nghĩa xã hội đã làm. Tôi
chỉ xét lý do "tại sao" có các khái niệm này thôi.

197