Page 391 - AllbertEstens

Formey, thành viên Viện Hàn lâm Hoàng gia Phổ, đã được dẫn

ra bởi Jean-Jacques Rousseau, tác giả của mục từ về thòi gian

trong "Encyclopédie" (Từ điển Bách khoa) của Diderot và

d'Alembert: "Thời gian là‘một thực thể trừu tượng (être abstrait)

mà do đó nó chẳng hề mang những tính chất mà trí tường tượng

đã gán cho nó". Đó là một cái nhìn đúng đắn.

S&V: Ở đâu ta thấy dấu vết của những lầm lẫn như vậy ĩ

E. K.: Hầu như ỏ bất kỳ chỗ nào ? Trong huyền thoại Hy

Lạp, thòi gian chỉ gắn vối sự tiến triển: "Lúc đầu”, họ kể lại với

chúng ta, có một thế giới gốc tồn»tại vĩnh viễn không phụ thuộc

thòi gian, thế giói này chỉ ra mắt vào "một thời gian nào đó” để

khơi mào cho một sự sáng thế làm nẩy sinh một quá trình, gây

ra một sự tiến hóa. Như vậy là chỉ riêng một sự lầm lẫn giữa

thời gian và sự tiến triển đã cho phép tưởng tượng ra một thế

giới trì trệ, tiền mãn tính, có thể đi trước thời gian.

Ngày nay vẫn còn việc thòi gian thường được gắn liền với

sự chuyển động, thí dụ như chuyển động của những cái kim

trong một chiếc đồng hồ. Nhưng một vật bất động củng có tính

thời gian như một vật chuyển động ! Thời gian chế tạo ra sự kéo

dài [hay "thời khoảng" - la durée] nhưng không nhâ't thiết phải

là sự thay đổi. Còn về cái ẩn dụ nổi tiếng về dòng sông, nó cũng

đáng hoài nghi: nếu thời gian chảy như một dòng sông thì đâu

s
là đôi bờ của nó ? Nó chảy trong cái gì ? Nói như vậy có nghĩa là

đã cột chặt thời gian vào một loại không phải thời gian (non-

temps), là cái mà trong đó thời gian trôi chảy, còn nó, chính nó,

thì không trôi chảy...

S&V: Nếu vậy thì, theo ông, còn lại gì của cái thời gian ấy

nếu như ta đã giũ sạch tất cả những gì không thuộc vào nó?

E. K.: Thời gian trước hết là cái tạo ra sự nối tiếp và sự

kéo dài (durée). Tính chất cơ bản của nó là có một tiến trình

389