Page 390 - AllbertEstens

biến mất các tương quan khi cấu hình các thiết bị không cho

phép sự giao lưu theo thòi gian nữa]. Nhò các nhà vật lý ỏ

Geneve, sự tiên đoán đó bây giờ đã được thực hiện.

S&V: Theo Suarez, cuộc thí nghiệm này chứng tỏ rằng

thời gian chỉ có nghĩa trong thế giới cổ điển, không có nghĩa

trong thế giới lượng tử. Ông nghĩ như thế nào về ý kiến đó ?

E. K.: Tất cả đều hoàn toàn phụ thuộc vào "nghĩa" mà ỏ

đây người ta gán cho từ "thời gian". Thí dụ như trong phương

trình Schrödinger mô tả sự tiên hóa của một hệ lượng tử, thời

gian có cùng một địa vị như thời gian của Newton. Nhưng tôi

nghĩ rằng cái mà Antoine Suarez muốn nói, đó là hiện tượng mà

chúng ta vừa nói không thể được biểu diễn như một quá trình

diễn ra trong thời gian qua sự truyền một tín hiệu. Khi đó ta

cần phải tính đến các sự việc: luôn luôn có một cái trước và một

t • » •
cái sau thí nghiệm. Có sự tương quan của các hạt mà không có

sự trôi chảy của thời gian, nhưng sự tương quan ấy ghi lại trong

thòi gian ở một lúc đã cho.

S&V: Đâu là căn nguyên của những lầm lẫn về thời gian ?

E. K: Có một công việc rất lớn cần phải làm về nghĩa của

các từ. Từ "thời gian" cho phép nói cùng một lúc sự thay đổi, sự

tiến hoá, sự lặp đi lặp lại, sự tiến triển, sự hư mòn, sự già nua,

v.v... Sự lầm lần là ở chỗ chúng ta đã gán cho thời gian các tính

châ't của tất cả các quá trình mà nó cho phép diễn ra. Vấn đề

cuốỉ cùng là: Đâu là những tính chất cốt yếu của thời gian,

những tính chất chỉ riêng thòi gian mối có mà ta không thể rút

nó ra mà không hất cả đứa bé đi cùng vối chậu nước ?

Vào cuối thế kỷ XVIII, một người mà hầu như chẳng ai

nhớ đã hiểu được rằng sự thông đồng giữa thời gian và các hiện

tượng có tính thời gian (phénomènes temporels) đã giương một

cái bẫy cho lý trí. Con người thông thái này, Jean-Henri-Samuel

388