Page 16 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII
P. 16
mỗi người phải đóng nhiều gấp bốn, ấy là không kể mấy thứ
thuế vua đặt ra để trừng phạt sự phiến loạn của họ. Ngoài thứ
thuế thân này là thứ bọn phu thu nhẫn tâm bắt nộp không
trừ một li, không phân biệt kẻ nghèo, người giàu, người có
của hay kẻ chỉ làm lụng để độ thần^*\ còn một thứ thuế nữa
nhẹ hơn, đánh theo thồ sản, có tính cách một tặng vật do dân
tự ý đem cống hiến nhà vua hơn là một thứ thuế thật, tuy
rằng đến vụ thu, mỗi năm ba bốn lần, chả một ai dám tránh.
Vụ thứ nhất thu vào cuối năm hay đầu năm như biếu Tết. Vụ
thứ hai vào khi vua làm lễ “Vạn thọ” (sinh nhật). Vụ thứ ba
vào ngày húy (giỗ) tiên vương. Vụ thứ tư vào hồi có gạo quả
mới. Vì các vật cung tiến này không thu ngặt như thuế thân
nên dân mỗi tỉnh, mỗi làng góp của nhau vào chung, rồi cử
người xứng đáng nhất thay mặt đem tiến vua.
Hầu khắp những tỉnh, những xã trong nước - nhiều
không sao kể xiết được - nộp thuế thẳng cho vua hay cho
người thay mặt vua đứng ra thu, nhưng cũng có nhiều nơi
nộp cho các vương hầu tướng tá và binh lính hay cho những
người vua xét ra đáng thưởng và đã cấp cho vài nơi để hưởng
thuế lợi, hoặc là để khen tài đức họ, thưởng công họ, hoặc là
để lập thái ấp lúc họ mới sinh hoặc là để cấp dụng vào chức
vụ đã giao cho họ, hoặc để ban thưởng việc gì khác: theo lệ
trong nước thì quyển lợi vua đã ban cho một người, con cái
hay kẻ thừa kế không được thưởng nếu nhà vua không bằng
lòng cho lại. Mà ngay khi người ấy còn sống, vua cũng còn
quyển thu lại của đã ban cho, như thỉnh thoảng ta đã thấy;
tuy nhiên, chỉ khi nào để trừng phạt một tội lỗi gì nặng thì
vua mới dùng tới cách nghiêm ngặt ấy.
(Chương VIII, trang 28 - 30)
(1) Độ thẩn nghĩa như Độ nhật: sống lẩn hổi cho qua ngày.
17
