Page 15 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII

mười hai cỗ ngựa có thể ung dung đi ngang nhau được, thế

mà mỗi tháng hai kỳ - vào rằm, mồng một là ngày dân nghỉ
lễ - ta thấy trong tỉnh đông người qua lại khắp mọi phổ đến
nỗi đi ngả nào cũng thấy vướng. Thành thử người nào cũng
bị xô đẩy, bị cản, bắt buộc mất nhiều thì giờ mà chả đi được
mấy bước đường.

Do đẫy và căn cứ vào vài điều phỏng đoán khác, người
ta thường ước dân số kinh kỳ được một triệu người. Không
kể những điều khác, lại còn một điểu này làm cho ta thấy số

dân rất đông sống ở đây.

Người Bắc có tục án trầu là thứ có lợi cho sức khỏe và có
vị ngon, bao giờ họ cũng giắt theo vào thắt lưng một giỏ con
hay một bao đầy trầu cau, ra đường gặp bạn bè thì mở ra, rồi
sau khi đã chào nhau rất lễ phép, mọi người nhận lẫy một
miếng trầu têm sẵn của người kia mà ăn. Vì thế trong tỉnh kẻ
nào hơi khá giả thì sai đầy tớ sửa sắm thứ quà nhỏ ấy, đem
biếu lẫn nhau để tỏ tình thân mật; nhưng còn thường dân

vẫn ăn trầu mà không có kẻ hầu têm sẵn ở nhà, thì đã có tới
năm vạn hàng bán trẩu lẻ rải rắc khắp kinh thành. Vậy có thể
kết luận rằng số người mua đông không thể tính xuể được.

(Chương VII, trang 25 - 27)

Nhân dân và thuế má

... Trừ những người được nhà vua miễn sưu còn thì trai
tráng từ mười chín đến sáu mươi tuổi đều phải đóng thuế.

Chỉ có khác là dân ba tỉnh vẫn trung thành với nhà vua và
xưa không theo giặc, thì đóng một số tiền đem đổi sang tiến
ta vào độ hai đổng, mỗi đổng ăn sáu mươi xu (deux escus de
soixante sols pièce); còn dân bốn tỉnh đã bỏ vua theo giặc thì

16