Page 67 - Việt Sử Kỷ Yếu

dịp mượn cớ tổ chức tự vệ, thành lập những toán quân nghĩa dũng
dưới trướng. Lại có những người có võ nghệ và tính phiêu lưu, tụ
tập đồ đảng, chiếm giữ một vùng đất lớn hay nhỏ. Thòi thế tạo
nên những' lực lượng cát cứ. Các thủ lĩnh quân phiệt này tương tự
như bọn quý tộc xưa. Chúng từng tôn phù Khúc Thừa Dụ lên nắm
quyền chính và sau quy thuận Dương Đình Nghệ, Ngô Quyền.
Nhưng chính con cháu hay người nôi nghiệp chúng ta lại là Thập
Nhị Sứ Quân.
Năm 878, Tăng cổn được cử sang làm tiết độ sứ thay Cao
Tầm. Bắc sử chép cổn là quan tôt, trong châu gọi là Tăng thượng
thư, có soạn Thiên Châu ký. Trong xứ không được yên. Năm 880,
quân ở phủ đô hộ làm loạn. Tăng cổn bỏ thành chạy. Quan lại đô
hộ cô" gắng lập lại nền thông trị nhưng thế lực ngày một kém,
chẳng làm nên được gì. Trước sau năm 900, nhà Đường đã lung
lay, Đường Chiêu Tông cử Chu Toàn Dục sang làm tiết độ sứ đồng
bình chương sự. (Chu Toàn Dục là anh Chu Toàn Trung, Lương
Thái Tổ sau này). Toàn Dục chất phác, vô tài, không trấn áp được
loạn, đành chịu bó tay. Năm 905, Đường Ai đế cho Toàn Dục về
hưu- và cử thư lang Độc cổ Tồn sang thay. Có sự thay tiết độ sứ
nhưng không có binh sĩ sang tiếp viện. Quân sô" đã không được
tăng cường, mà sô" người chết và đào ngũ cũng không được thay
thế. Lực lượng của chính quyền đô hộ suy yếu. Độc cổ Tồn, trước
sức mạnh của nghĩa quân, chẳng làm được gì hơn các người trước.
Có nhiều quan lại và binh sĩ nhà Đường bỏ nhậm sở chạy trôn về
bắc quốc. Có thứ sử, huyện lệnh người bản xứ trước được vua
Đường phong, ngả theo nghĩa quân, không tuân lệnh của tiết độ
sứ. (Dưới triều Đường chia nhỏ các châu. Thứ sử bấy giờ còn chưa
bằng thái thú triều Hán cai trị một quận).

HỌ KHÚC DÂY NC.HIỆP

KHÚC THỪA DỤ - Khúc là họ lớn lâu đòi ở đất Hồng Châu (Hưng
Yên, Hải Dương). Khúc Thừa Dụ là người hào phú, tính khoan hoà,
hay thương người, được mọi người kính phục, lại có chí lớn, thu phục
lòng dân, tể chức quân đội, chông lại bọn quan đô hộ.
Đầu thê" kỷ X, Trung Quốc loạn lạc, chính quyền của tiết độ
sứ suy yếu, tại nhiều nơi trong xứ ta, các hào kiệt nổi dậy chông
đô"i. Khúc Thừa Dụ, tài trí xuất chúng, được tôn làm minh chủ,
tông chi’ huy nghĩa quân. Thừa Dụ gửi hịch đi các châu huyện kêu
gọi quan lại và binh sĩ bản xứ giở giáo chông lại cấp chỉ huy người
67