Page 356 - Việt Sử Kỷ Yếu

ở cấp xã, đặt hai loại quan: tướng thần và xã trương. Sô"
quan viên này nhiều ít tuỳ theo xã to nhỏ. Xã 70 người, một tướng
thần hay xã trưởng. Xã rất lớn trên 1.000 người, 18 tướng thẩn và
xã trưởng.
VIỆC THI CỨ - Ban đầu, tuyển cử quan lại theo tiến cử. Con cháu
công thcần, quý tộc thường được cất nhắc. Có những người học giỏi, đức
hạnh tốt, quan địa phương tiến cử lên nhà chúa ho dụng.
Đê gây dựng hộ máy quan lại có học thức, năm 1046, chúa
Phúc Lan mở khoa thi đầu tiên. Có hai khoa thi; chính đồ và hoa
văn. Thi chính đồ chia 3 kỳ: tứ lục, thơ phú, văn sách. Quyên đậu có 3
hạng: hạng nhất gọi là giám sinh được hổ tri phủ, tri huyện; hạng hai;
được bố huấn đạo; hạng ba cũng gọi là sinh đồ. được bô làm lễ sinh,
nhiêu học. Thi hoa văn phải ba ngàv, mộĩ ngày làm một bài thơ.
Người đậu được bổ vào làm ơ tam ty. Các khoa thi du'Ợc md tương đối
đều đặn: ở Phú Xuân 3 năm một kỳ, (í các dinh, 5 năm.
Ngoài ra, còn mở các kỳ thi thăm phỏng để cất nhắc, kén
chọn quan lại, gọi là thi văn chức Vcà thi tam ty. Năm 1695, chúa
Phúc Chu mỏ khoa thi đình khảo hạch các quan tại chức.
Năm 1740, chúa Phúc Khoát định lại phép thi: người đậu kỳ thi
đệ nhất gọi là nhiêu học, được miễn sai 5 năm; đậu kỳ hai và kỳ ba,
miễn sai suổt đòi; đậu kỳ bôn, gọi là hương công, đưỢc ho tri huyện.
Sự thi cử ở Đàng Trong thòi bấy giờ còn sơ lược, cũng là hước
tiến đáng kể trong việc phát triển chính trị và văn học. Chưa có
mơ kỳ thi tiến sĩ.
VIỆC VÕ BỊ - Phải chông nhau với họ Trịnh ỏ miền hắc và mơ
mang bồ cõi ỏ miền nam, các chúa Nguyễn rất chăm lo dôn việc võ
bị. Quân đội gồm 5 cơ; Trung, tả, hữu, tiền, hậu. Sô" quân độ chừng
3 vạn người.
Có 3 loại quân:
- Quân túc vệ hay thân quản chuyên bảo vệ nhà chúa và
thành Phú Xuân. Còn gọi là Đức Lâm quân. Quân sĩ chọn trong
con cháu võ quan người Tông Sơn (Thanh Hoa) trước theo Nguyễn
Hoàng vào Nam.
- Quân các dinh tức quân chính quy là bộ phận chủ lực của
nhà chúa. Mỗi dinh có nhiều cơ, dưới cơ có đội, dưới đội là thuyền.
Mỗi thuyền có từ 30 đến 60 người, do cai thuyền chỉ huy. Mỗi đội
có từ 2 đến 5, 6 thuyền, do cai đội chi huy. Sô" quân các cơ khác
nhau, từ 2.000 đến 4.000 người. Võ quan có các chức chương dinh,
chưởng cơ, cai cơ, cai đội coi việc binh.
356