Page 340 - Việt Sử Kỷ Yếu

Những lúc thiếu tiên, thóc, nhà chúa lại bán tước. Năm 1658,
Tiậnh Tạc cho ai nộp thóc thì tuỳ theo nhiều ít mà bố’ quan chức theo
thứ bậc khác nhau. Trịnh Giang (1729 - 1740) đặt ra lệ từ tu phẩm
trở xuống nộp 600 quan được thăng chức một bậc. Người chân trắng
nộp 2.800 quan được bổ tri phủ, 1.800 quan tri huyện. (Việc bán
phẩm hàm đã có từ thòi Trần Dụ Tông, Lê Thánh Tông nhưng chỉ có
hư hàm, không có thực chức. Đến đây, ai có nhiều tiền thì có quyền
trị dân (?). Với cách tuyển dụng này, sô" quan lại tăng lên quá lớn.
Nàm 1674, Trịnh Tạc bổ nhậm 1.239 viên. Viên chức thừa thãi, nạn
nhũng lạm đầy rẫy, phẩm giá người làm quan mất dần đi.
Cũng được bổ dụng là con các quan bỏ mình vì nước hay có
đặc công, với chức tước nhỏ hơn cha.
Sô" lượng quan lại nhiều, chúa vẫn ban cho họ nhiều đặc
quyền. Quan cao cấp đưỢc cấp ruộng lộc, ruộng huệ dưỡng, ruộng
dưỡng liêm. Bên cạnh ruộng đất, quan lại còn được cấp bông lộc
bằng tiền tuỳ theo khoa bảng xuất thân, như tiến sĩ 35 xuất tuỳ
hành dân, trạng nguyên 55 xuất, mỗi xuất nộp 3 quan. Từ năm
1720, cấp huệ lộc dân nhất nhị phẩm 1 xã, 60 quan, 150 bát gạo,
hữu ty giảng 1 xã, 40 quan, 250 bát gạo. Quan về hưu cũng được
cấp dân lộc hưu dưỡng: nhất phẩm 400 quan tiền dân lộc của 4, 5
xã, ngũ phẩm 100 quan tiẹn, dân lộc 1 xã. Đòi bấy giò, đòi sông
đơn giản, được cấp như thê" đã là hậu hĩ.
Con các quan lớn còn được tập ấm. Sô" ấm thụ tuỳ theo chức
vụ cao của cha. Các người này được miễn mọi giao dịch, chức
phong theo nguyên tắc chỉ là hư hàm nhưng phần đông được các
quan đồng liêu hay quan địa phương bảo cử ra làm quan thực sự.
Có điều khả thủ là sự kén chọn quan lại, lệ cứ mấy năm lại
khảo hạch một lần, ai không xứng chức phải giáng. Lại đặt ra
phép rất hay: cấm không cho quan viên lập trang trại ở chỗ làm
quan, bởi vì thường có nhiều người ỷ quyền thê hà hiếp lấy ruộng
đất của dân, nuôi những đồ gian ác làm tôi tớ, để quấy nhiễu mọi
người, đến nỗi có nhiều nơi dân phải xiêu tán. Ay cũng là việc đỡ
hại cho dân chúng vậy.
BINH CHÊ - Ban đầu, họ Trịnh vẫn giữ 5 phủ, đặt 5 đô đốc.
Sau đặt 5 quân doanh, gọi là khuông trang: trung, tả, hữu, tiền,
hậu. Doanh chia ra cơ, đội. Buổi đầu, quân lính đều lấy người
Thanh, Nghệ. Quân sô" năm 1593 có khoảng 12 vạn.
Từ năm 1600, chúa Trịnh quy định lính túc vệ ở kinh thành
thì lấy người Thanh, Nghệ. Đây là bộ phận quân chủ yếư, loại

340