Page 25 - Việt Sử Kỷ Yếu

nguy hiếm như xuông biển mò trai ngọc, bắt đồi mồi, lên rừng săn
voi lây ngà, bắt tê giác lấy sừng, cùng kiếm gỗ quý hương liệu. Đôi
với Trung Cỉuôc, Giao Chỉ là vùng xa xôi, nóng nực, đầy lam sơn
chướng khí, nhiều người đi không về. Có quan lại được bổ nhiệm
về đó, không chịu sang nhậm chức vụ, bị trách phạt, có cả trường
hựp cố ý thoái thác, bị giết. Quan, tướng người Plán, một khi đã
nhận việc, thấy đất này có nhiều thố sản quý thì sinh lòng tham,
liền vơ vét làm giàu. Thê người đô hộ mạnh, triều đình ở xa, dân
bản xứ bị trị đê sai khiến nên tha hồ làm mưa làm gió, nhặt
nhạnh cho đầy túi tham. Nhiều người tham bạo, trắng trỢn hà •
hiếp nhân dân, tước doạt vàng bạc của báu, biết rằng bị thù oán
nhiều thì một khi đã kiếm dược khá, bèn xin đối đi nơi khác, hoặc
trơ về trung nguyên. Có những người khác, khôn ngoan hơn, một
mặt vơ vét đấy nhung không quá tệ lắm, một mặt giả nhân giả
nghĩa, làm vài công việc ích nhỏ đê mua chuộc lòng dân, ở lại lâu
một chỗ, tích cóp dần trong vài năm cũng được vô vàn. Chúng nói
rằng Giao Chỉ giầu lắm nên quan lại sang đấy, trở về giầu có là sự
thường. Quan cấp trên kha khá thì quan cấp dưới cũng đỡ phần
nào, cấp trẽn gian tham thì cấp dưới càng thậm tệ. Chỉ có tham
nhũng nhiêu hay ít, còn thanh liêm kê rằng sự lạ. Dân khốn khổ
không kêu vào đâu được. Thưa kiện lên thượng cấp thì thượng cấp
thường cũng chỉ là một giuộc, có ích chi. Chính quyền trung ương
Hán dường như cũng dung túng các lưu quan tham nhũng, chỉ cốt
sao phú công thu được nộp về đầy đủ. Tuy vậy, cũng có trường hỢp
tham quan bị bắt làm tội thì chỉ là hãn hữu. Bọn quý tộc bản xứ
làm tôi mọi cho quan người Hán, vì quyền lợi riêng, xu phụ chúng,
còn làm trưng gian cho chúng vơ vét là khác, không còn kê gì đến
tình đồng loại nữa.
Suôt hơn hai ngàn năm Bắc thuộc có đến hơn trăm thứ sử,
châu mục, tiết độ sứ và năm bảy trăm thái thú, huyện lệnh người
Hoa, mà sử chép mươi lăm người tôt. Đến như Sĩ Nhiếp xưa được
các nhà nho ca tụng mà có đòi sông rất đế vương, huy hoàng hơn
cả Triệu Vũ vương Đà; lại hàng trăm triều công nhà Hán trước,
nhà Ngô sau rất hậu hĩ. Nếu không vơ vét nhiều của cải của dân
ta thì lấy đâu ra?
Trong thời Bắc thuộc, có nhiều người Hán di cư sang lập
nghiệp bên xứ ta, đủ mọi hạng. Có quan lại, bính sĩ được cử sang
rồi ỏ hẳn lại, có tù nhân bị phát vãng đem sang, có quý tộc trong
buổi loạn lạc bỏ chạy vào nơi xa xôi nhưng yên tĩnh này, có những
25