Page 24 - Việt Sử Kỷ Yếu

nông nghiệp, dùng điền khí bằng sắt, dùng trâu bò kéo cày bừa.
Dân tự túc đưỢc lương thực, ông lại dạy dân nghi lễ cưới hỏi, bắt
lại thuộc trong quận nhường một phần lương bông cho những kẻ
nghèo lấy vỢ. Bấy giò có đến hơn 2000 người lấy nhau, năm mưa
thuận gió hoà, mùa màng phong đăng. Nhiều người sinh con đặt
tên là Nhâm để ghi nhớ ơn. Nhâm Diên lại cho đúc đồ điền khí,
sửa đổi tục lệ cư dân bằng cách phô biến nghề làm mũ khiến dân
đội, nghề khâu giầy khiến dân đi. Lại giảm bớt sô" lính canh
phòng, khiến họ đi khẩn hoang, ông ở châu 4 năm, dân quận nhớ
ơn lập đền thờ.

Sử gia ta xưa cực lực ca tụng công đức Tích Quang, Nhâm
Diên. Ngô Sĩ Liên nói: Đất Lĩnh Nam thành văn hiến kể từ Tích
Quang‘và Nhâm Diên. Người khác lại cho rằng Tích Quang, Nhâm
Diên tiến hành công tác đưa nhân dân ta vào đường Hán hoá. Nếu
có nhiều quan cai trị như hai ông thì nước ta chỉ còn là một tỉnh
của Trung Quốíc. Ke ra thì những ông này còn hơn hẳn lũ quan chỉ
vơ vét.
Về thời Bắc thuộc, sử gia ta xưa chép, chừng như thiếu tài
liệu, thường chỉ phỏng theo Bắc sử. Mà Bắc sử thì rất chủ quan,
hay che đậy những cái kém, những tội lỗi và phóng đại công nghiệp
của người nưốc họ. Dần Lạc Việt đâu có phải đến thế kỷ thứ I do
người Hán dạy bảo mối biết đến nông nghiệp.

Các Sắc dân Bách Việt thì Dương Việt (Giang Tây) và Ô Việt
(Triết Giang) đã sớm Hán hoá, kế đến Mân Việt cũng theo đà ấy.
Còn Đông, Nam Việt (Quảng Đông) và Tây Âu Việt (Quảng Tây)
cùng chung sô" phận với Lạc Việt ta nhưng sau rồi cũng Hán hoá,
mất gốc. Riêng người Lạc Việt có truyền thô"ng yêu giông nòi, yêu
đất nước, tiềm tàng từ đòi nọ sang đòi kia vẫn son sắt vững vàng
giữ được tiếng nói và phong tục nên sau hơn hai ngàn năm Bắc
thuộc lại khôi phục được nền độc lập.

TÌNH HÌNH DÂN Âu LẠC DƯỚI THỜI BẮC THUỘC
Sau khi Thục An Dương vương thua quân, nước ta sa vào
vòng Bắc thuộc trước sau hơn hai ngàn năm. Nhân dân Âu Lạc
làm nô lệ cho quan lại tướng sĩ người Hán, sông cơ cực gian khổ, bị
bóc lột tàn khốic. Dưới thòi thuộc Triệu còn đỡ. Từ ngày thuộc Tây
Hán, ngoài thuê" má nặng nề, còn phải chịu lao dịch khó nhọc và
24