Page 211 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 211
Quý Ly rằng: Nhà ngươi giúp con trẫm cũng như thế. Bấy giò là
tháng 12 năm 1394.
Sang tháng 4, sau cuộc tuyên thệ, Nghệ hoàng gọi Quý Ly
vào điện, bảo rằng: “Nhà ngươi là thân thuộc, bao nhiêu việc nước,
trẫm đều phó thác cho cả. Nay thế nước suy nhược. Trẫm thì già
rồi. Ngày sau con trẫm có nên giúp thì giúp, không thì nhà ngươi
tự làm lấy”. Nghệ hoàng theo lòi Lưu Bị ký thác con côi cho Gia
Cát LưỢng, mong lung lạc được lòng Quý Ly chăng. Quý Ly cởi
mũ, khấu đầu khóc lóc mà thề rằng: Nếu thần không hết lòng hết
sức giúp vua thì tròi chu đất diệt. Ngày trước Linh Đức vương có
lòng làm hại. Nếu không nhờ uy linh của bệ hạ thì đã ngậm cười
dưới đất, đâu còn ngày nay mà mài thân nghiền côt để báo đền
vạn nhất. Vậy hạ thần đâu có ý gì khác. Xin bệ hạ tỏ lòng ấy cho
và đừng lo ngại gì.
TRẦN NGHỆ TÔNG KHUẤT - Tháng chạp âl năm Nhâm Tuất
(dương lịch đã sang năm 1395), Nghệ hoàng khuất, làm vua 2
năm, làm thái thượng hoàng 22 năm, hưởng thọ 74 tuổi, táng ở
Nguyên lăng xã An Sinh.
Trần Trọng Kim phê bình: Nghệ Tông là vua rất tầm thường,
chí khí đã không có, trí lực cũng kém hàn, để cho kẻ gian thần lừa
đảo, giết hại cả con cháu họ hàng, xa bỏ trung thần nghĩa sĩ, chỉ
yêu dùng một Quý Ly, cho được quyền thế, đến nỗi làm xiêu đô cơ
nghiệp nhà Trần... Vì Nghệ Tông mà nhà Trần mới mất về tay Quý
Ly, mà cũng vì sự rối loạn ấy nên nhà Minh mới sang cưóp phá
nước ta trong 20 năm.
Xét Nghệ Tông chỉ được điều là tính hoà nhã, có đòi sôhg
giản dị, không xa xỉ, nhưng kém tài đức, không biết dùng người, tin
tưởng mù quáng Đỗ Tử Bình, nhất là Lê Quý Ly, uỷ thác Thuận
Tông cho Quý Ly.
LÊ QUÝ LY, HỌC GIẢ
Về phương diện văn học, Lê Quý Ly là học giả uyên bác, hay
làm thơ chữ Hán và chữ Nôm, lại có tư tưởng tiến bộ. Quý Ly có
soạn sách Minh Đạo 14 thiên, tôn Chu công làm tiên thánh,
Khổng tử làm tiên sư, cho sách Luận Ngữ có bốh chỗ ngờ, chê Hàn
Dũ là đạo nho (nhà nho ăn trộm), cho bọn Trình Chu học rộng,
nhưng tài kém, không quán thiết đến sự tình, chuyên lấy cắp văn
chương của người xưa.
211
