Page 260 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

giống triều Lê và đòi Trần mạt, ỏ mỗi huyện có quan
Huấn đạo, mỗi phủ có quan Giáo thụ, dạy tứ thư ngũ
kinh và bắc sử cho học trò khá. 0 mỗi tỉnh có quan Đốc
học dạy các sinh đồ cao đẳng. Tỉnh nào gặp được quan
Đốc học học hạnh có tiếng thì đến các Tú tài Cử nhân
cũng theo học để dự bị đi thi hội. Nhưng nếu quan Đốc
học là người tầm thường thì có khi trường công bỏ trốhg,
mà các trường tư thì người ta theo học rất đông, ó kinh
đô thì có trường Quốc Tử Giám, các quan Tế Tửu và Tư
nghiệp dạy các ấm sinh dự bị đi thi hường, và các Tú tài
Cử nhân dự bị đi thi hội. Các vị học quan kể trên đều ỏ
dưói quyền giám đốc của bộ Lễ, hoặc bộ Học.
Trong dân gian thì xưa nay việc học vẫn hoàn toàn tự
do, tự bậc tiểu học đến đại học, nhân dân tự lo liệu lấy.
Thầy học thì có từ thầy khóa, thầy đồ, thầy tú dạy trẻ
con, cho đến bậc đại khoa không xuất chính hay các
quan trí sĩ, có người dạy đến trăm nghìn học trò. Những
nhà nho học có tiếng xưa nay như Chu Văn An đòi
Trần, Lê Quí Đôn, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Phùng Khắc
Khoan đòi Lê, Võ Trường Toản, Nhữ Bá Siễn ở đời
Nguyễn, đều là những sư nho được người thò kính đòi
đòi. Việc dạy học xưa là một chức vụ tôn nghiêm, ông
thầy vẫn lấy làm trịnh trọng, mà học trò cũng hết lòng
tôn kính. Học trò thường thường xem thầy học như
cha^^\ thầy chết học trò phải để tang ba năm. Các học
trò một trường thường tô chức thành hội đồng môn,
hoặc do thầy lập ra, hoặc do học trò tự lập. Thầy xem
trong môn sinh ai là hiển đạt hơn hoặc có tuổi hơn thì

Luân lý khổng giáo để thầy học trên cha, chỉ ỏ dưối vua thôi (quân sư
phụ).
262