Page 146 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

Xét phường pháp dụng nhân của lịch triều thì là thấy
đồng thòi vẫn có hai đường: một là theo thế tập, hai là
theo nhân tài. Các triều Lý, Trần, Lê vẫn có lệ thừa ấm,
hễ con các quan thì lại được bổ làm quan, ó triều Lê lại
có khoa nhiệm tử, cốt lấy con các quan mà bổ dụng.
Triều Nguyễn cũng có lệ tập ấm, phàm quan chính nhất
phẩm thì con được tập ấm theo hàm tùng lục, gọi là ấm
thọ, đó là bậc cao nhất; còn bậc thấp nhất thì các quan
hàm tùng ngũ được một người con tập ấm gọi là ấm
sinh.
Tuy nhiên, phép thế tập ở nưóc ta không giốhg như
phép thế tập của quí tộc các nước Âu châu, vì lệ tập ấm
chỉ hưởng được một hai đòi, mà lệ tập tước thì tước cao
nhất cũng tập được bổh đòi là cùng. Bởi vậy cho nên ở
nước ta tuy có phép thê tập ấy mà vẫn không thành một
giai cấp quí tộc có đặc quyền như ở Âu châu.
Cách chọn nhân tài thì mỗi đời mỗi khác. Ngoài chế
độ khoa cử đặt từ triều Lý^^^ thì các triều Lý, Lê lại có
phép tiến cử và phép bảo cử, phàm các quan to, ai cũng
phải cử một người có tài đức hoặc người có danh vọng để
triều đình bổ dụng. Đòi Lê lại có khoa Sĩ vọng để chọn
lấy những người danh sĩ, khoa Hoành từ để chọn lấy
những người di dật, và lệ Tứ Trọng mỗi một lần khảo
nho sinh để kén chọn nhân tài. Phép thuyên tuyển như
vậy cũng có thể gọi là rộng rãi thực. 0 các triều trước lại
còn có lệ khảo khóa xét xem chính tích các quan xấu tốt
thê nào để thăng thưởng cho những người giỏi.
Các quan tại triều là những người giúp đỡ vua mà

Xem mục Khoa cử ỏ sau.

148