Page 108 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

nghĩa là "cha sống thì lấy lễ mà thò, chết thì lấy lễ mà
táng, lấy lễ mà tế" và "cha còn thì phải xem cái chí của
cha, cha m ất rồi phải xem việc làm của cha, trong ba
năm không được đổi đạo của cha"'^^
Luân lý đối vói con cái tuy có khắc bạc như vậy, song
pháp luật và phong tục thì có hơi khoan. Theo luật Gia
Long, cha mà đánh chết con thì bị phạt 100 trượng (điều
288). Theo tục lệ thì cha vẫn có quyền bắt con đi ở thuê,
nhưng khi nó đã trưởng thành hay đã kết hôn thì cha
không có quyền quản lý tài sản của các con thứ nữa,
duy con trưởng thì phải ở một nhà với cha, cha có bằng
lòng mới được ở riêng.
Về việc hôn nhân của con cái thì cha mẹ có quyền độc
đoán. Nếu con cái không bằng lòng người vỢ hay chồng
của cha mẹ lấy cho mình thì chỉ có một cách đối phó là
bỏ nhà mà đi. Song người con bất hiếu như thê thì bị gia
đình từ bỏ. Tuy vậy về thực tê thì ta thấy ít khi cha mẹ
đốì vói con cái phải dùng thủ đoạn quyết liệt như thế,
mà chỉ dùng ngón khéo léo để ép uổng cho chúng chịu
mà thôi. Nhiều con cái vì sỢ thất hiếu mà phải vâng
mệnh cha mẹ, rồi suốt đòi chỉ ngậm đắng nuốt cay về
cuộc cưỡng bách hôn nhân.
Theo pháp luật cũng như phong tục, con cái không có
quyền truy tô" cha mẹ. Dù đối với con cái cha mẹ có khắc
bạc tàn nhẫn thế nào, nó cũng phải chịu, chứ cưỡng lại
là bất hiếu, tức là lỗi đạo làm con.
Cha mẹ già yếu thì con cái phải phụng dưỡng, nếu
không thì pháp luật phạt 80 trượng. Đối với con cái thất

Sinh sự chi dĩ lễ, tử táng chi dĩ lê, tê chi di lễ. Phụ tại, quan kỳ chí; phụ
một quan kỳ hạnh; tam niên bất cái ư phụ chi đạo.

110