Page 140 - Số Phận Của Vũ Trụ

THUẬT NGỦ 137

Tiếu h àn h tin h : thiên thạch mà kích thước T hiên hà lùn: thiên hà có klch thước và
có thề đạt tói 1.000 km, nhưng hình dạng khối lượng nhò. Kích thước trung bình
khóng đều đán; thực ra, nó không đủ nặng khoảng 15.000 năm ánh sáng, tức là nhỏ
để được lực háp dản đẽo gọt thành hình cầu hon 6 làn so VÓI một thiên hà binh thường.
như hành tiiứi của chúng ta. Khối lượng dao động từ 10 triệu đến 10 ti
T inh vân h àn h tin h : vỏ khí thoát ra từ sự làn khối lượng Mặt Trời, tức là nhỏ hơn từ
co sập của một ngòi sao nhỏ hon 1,4 lân 100 đến 100.000 lần khối lượng của một
khối lượng Mặt Trời thành sao lùn tráng và thiên hà bình thường. Các thiên hà lùn có
chiếu sáng bàng bức xạ của sao này. thế ó dạng elip hoặc không định hình,
nhưng dường như không tồn tạl các thiên há
T h ăn g giáng của m ật độ: bát thường trong xoán ốc lùn.
mật độ cùa vũ trụ tạo mâm mống cho các
thiên hà. Những bất thường này được tạo ra T hiên h à Tiên Nữ; thiên hà song sinh của
tứ những thăng giáng nhiệt độ rất nhó cứa Ngân Hà, còn được biết với tên Messier 31,
bức xạ hoá thạch. Những dao động này đả cách chúng ta 2,3 triệu năm ánh sáng. Cả
được đo đạc bảng vệ tinh COBE và haỉ thiên hà này trội hơn hẳn vè khối lượng
WMAP. Nó vào khoảng 30 phản triệu độ. trong nhóm địa phương.
T hiên hà; tập hợp từ 10 triệu (với một thiên T hiên hà xoắn ốc; thiên hà có một tập hợp
hà lùn) đến 10.000 ti (đối VỚI một thiên hà hình câu gồm các ngôi sao (gọi là “bâu”) ờ
khống lồ) ngôi sao liên kết với nhau bảng giữa một đỉa sao pháng cùng chứa khi và
lực hấp dản, thiên hà là đơn vị cơ bản của bụi giữa các vi sao. Những ngôi sao trẻ vá
cáu trúc vũ trụ. Một thiên hà trung binh sáng xếp thành những nhánh nhỏ, có dạng
(như Ngân Hà) chứa 100 ti Mặt Trời. xoán ốc quanh đia.
T hiên h à có n h ân ho ạt tín h : thién há mà T huyết vũ trụ dùng: thuyết vũ trụ dựa trên
phàn lớn nhất của ánh sáng và nảng lượng nguyên li vũ trụ hoàn hảo, theo đó vũ trụ là
đến từ vùng trung tâm, gọj là “nhãn”, có như nhau tại mọi nơi và tại mọl thời điểm.
kích thước rát nhỏ (từ vái giờ ánh sáng đến Đế bú lại việc chân không được tạo ra giữa
vài tháng ánh sáng, nhỏ hơn hàng tỉ lân so các thiên hà vi sụ giãn nở cùa vũ trụ, thuyết
với một thiên hà trọn vẹn). Năng lượng này này phải viện đến sụ sản sinh không ngừng
có thể do hoạt động của một lỗ đen có khối cùa vật chất.
lượng cỡ vài chục triệu khối lượng Mặt Trời V ật ch ất tối: Sự tồn tại của vật chất tối
nâm ờ tâm cùa thiên hà, nó nuốt chứng được suy ra từ việc nghiên cứu chuyên động
những ngôi sao đến gàn. cùa các ngôi sao và khi trong các thiên hà
T hiên h à elip: thiên hà mà hình dáng phản và các thiên hà trong các đám. Nhửng quan
chiêu trên trời có hình elip. Nó thường chứa sát chi ra ràng vũ trụ chứa 25% vật chát tối,
phân lớn các ngôi sao già, có ít hoặc không trong đó, 3,5% là vật chẫt tối thông thường
có khi hay bụi. (proton, nơtron và electron), và 22% vật
chát tối “ngoại lai” mà bán chất chưa được
T hiên h à h áu ăn : quá trinh chuyên động biết đến. Vật chất tối ngoại lai này được tạo
của một thiên hà bị hàm lại vi lực hấp dân nên từ những hạt nặng sinh ra sinh ra trong
cùa một thiên hà khác lớn hơn, và rơi vào những giây đâu tiên cùa Big Bang.
vòng xoáy của thiên hà lớn này ròi bị nó
nuốt chửng. Thiên hà bị ngốn mất bản sác, V ũ trụ luận : nghiên cứu những cấu trúc lớn
các ngôi sao của nó bị trộn lản vào với các cũa vù trụ và sự phát triển của nó.
ngôi sao cùa thiên hà háu ăn đó.
T hiên hà không d in h hình: thường là thiên
hà lùn, không xoăn ốc và cũng không có
hình elip. Nó chứa phân lớn là các ngôi sao
trẻ, với rát nhiều khí và bụi.