Page 137 - Số Phận Của Vũ Trụ

134 PHỤ LỤC

THUẬT NGỮ tàm cùa thiên hà.
Electron: hạt cơ bàn nhẹ nhát mang điện
Big Bang: học thuyết về vù trụ, mà theo đó tích. Electron nặng 9x10 “ gam và mang
vũ trụ đầu tiên, vồ cùng nóng và đặc, được điện tích âm.
sinh ra từ một vụ nổ khủng khiếp diền ra
cách đây 13,7 tì năm, tại một ncri náo đó Hành tinh: thiên thể hình câu có đường
trong không gian. Vụ nổ này đánh dáu sự kính hon 1 .(XX) km, không có nguồn nẳng
khởi đàu cùa một quá trinh giãn nỏ còn lượng hạt nhân riêng, quay quanh một ngôi
đang tiếp diẻn. sao và được sao này chiếu sáng.
Hạt cơ bán: thánh phàn co bàn của vật chát
Bức xạ hoá thạch; bức xạ radio tràn ngập
toàn bộ vú trụ, có từ thời mà vũ trụ mới và bức xạ. Cái được gọi là “cơ bàn” ấy cũng
được 380.000 tuổi. Vệ tỉnh COBE và tiến hóa theo thời gian cùng với sự tiên bộ
WMAP đã phát hiện ràng nhiệt độ 2,7" của tri thức. Chảng hạn, proton và notron,
Kelvin không thay đổi quá 30 phân triệu, ở má trước đây người ta tường là hạt cơ bản,
mọi nơi trong vũ trụ, những thay đổi về thì giờ lại được coi là do 3 hạt quark tạo
nhiệt độ này tương ứng với các thăng giáng thành. Electron, nơtrino và photon là những
về mật độ vật chát. Chúng sẽ có ích cho các vi dụ cùa hạt cơ bản.
mầm thiên hà: lực hấp dán trong khi kéo vặt Hạt giữa các vì sao: hạt bụi nhò tẳm một
chẫt về những vùng đặc nhát, sè làm cho phân triệu centimet, sinh ra trong các vỏ
những mâm thiên hà này nảy nò thánh bọc của sao kênh đỏ. Nó háp thu ánh sáng
những thiên hà uy nghi. Cúng với sự giãn xanh của các ngôi sao, làm chúng kém sáng
nò cùa vũ trụ, bức xạ hoá thạch là một trong hơn và đỏ hơn.
hai hòn đá tảng cùa thuyết Bỉg Bang. Hạt nhân nguyên tứ: tạp hợp các proton và
Chuyến động lùi: chuyến động biếu kiến nơtron liên kết bàng lực hạt nhãn mạnh.
cùa các hành tinh đổi với các ngôi sao Điện tích cùa nó lá dương và bàng tồng điện
ngược với chiẽu tự nhiên. tích các proton. Hạt nhân nhỏ hơn 100.000
Cụm thiên hà: tập hợp khoảng 20 thiên hà lân nguyên tứ (kích thước của nó là 10
hên kết bàng lực hấp dân, với kích thước cm) và chỉ chiếm một phân triệu ti tổng thế
khoảng 6 triệu nám ánh sáng, khối lượng tích của nguyên tù.
trung binh dao động từ 1.000 đến 10.000 ti Heli: nguyên tố hoá học mà hạt nhân được
mặt trời. tạo thánh từ 2 proton và 2 nơtron (heli 4).
Dái Ngân Hà: tén mang tính hình tượng Củng tồn tại một dạng heli hiếm hơn mà
cùa thiên hà chúng ta. nhàn được tạo thành từ 2 proton và 1 nơtron
(hell 3). Heli được tạo ra trong 3 phút đảu
Đám sao cầu: một tập hợp hình cầu của tién cùa vũ trụ, và chiếm 1/4 khối lượng vũ
khoảng 100.000 ngôi sao già liên kết với trụ.
nhau bởi lực háp dản.
Hydro: nguyên tố hoá học nhẹ nhất. Các
Đám thiên hà: nhóm dày đặc gồm hàng hạt nhân nguyên từ hydro, tạo thành từ 1
nghìn thiên hà liên kết vớỉ nhau nhờ lực háp proton và 1 electron, chiếm 3/4 khối lượng
dản, kích thước trung binh khoảng 60 triệu vũ trụ.
năm ánh sáng và khối lượng trung binh
khoảng vài triệu ti khối lượng Mặt Trời. Khoáng không (lỗ) của vũ trụ: phân cùa
vù trụ trải dái trẽn hàng chục triệu năm ánh
Dĩa thiên hà: tập hợp các ngòi sao, khí và sáng mà không có thiên hà nào.
bụi trong một thiên hà hình xoấn ỗc, dưới
dạng một cái bánh tráng dẹt. Cái đĩa có Lỗ đen: kết quả cùa sự co sập lại của vật
đường kinh khoảng 90.000 năm ánh sáng và chất (vi dụ như của một ngôi sao có khối
độ dày 300 năm ánh sáng. Trong Ngân Hà, lượng lớn gáp 5 làn Mặt Trời) tạo ra một
cứ 250 triệu năm, với vận tỗc 230 km/s, các trường háp dàn lớn và một không gian cong
ngôi sao hoàn thành một vòng quay quanh đến nối vật chát và ánh sáng không thế