Page 139 - Số Phận Của Vũ Trụ

136 PHỤ LỤC

P hoton; hạt cơ bản của bức xạ, khồng khối electron cùa sao lún tráng khống chịu được
lượng, di chuyển với vận tốc nhanh nhát có sự nén chặt và tạo ra sức ép đối chọi với lực
thể, 300.000 km/s; tuỳ vào náng lượng mà hấp dản, ngăn khóng cho sao bị co sập hơn
nó mang theo, nó có thể là một hạt photon, nữa. Chuyên động cùa các electron làm
tía gama, tia X, tia cực tim, ánh sáng nhìn nóng sao lùn tạo ra ánh sáng tráng trong
tháy đưọc, tia hồng ngoại hay vô tuyến, xếp không gian.
theo múc năng lưọng giảm dân. Sao n o tro n : thiên thế rát nhỏ (bán kinh 10
P u lsar: xem Sao notron. km) và đặc (10“'' g/cm“), kết quà cùa sự co
Q u ark : hạt cơ bán cáu thành proton và sập một ngôi sao mà khối lưọng gáp khoảng
nơtron, hạt quark chứa điện tích bàng 1/3 tù 1,4 đến 5 lân khối lưọng Mặt Trời và đã
hay 2/3 điện tích của electron, vá chịu tác cạn nhiên liệu. Tạo thành gân như toàn bàng
dụng cùa lực hạt nhân mạnh. Hạt quark là nơtron, nó quay nhanh và phát ra chúm ánh
một thực thế giả định, nó chưa bao giờ đưọc sáng vô tuyến quét qua Trái Đát sau mỏi
cô lập trong phòng thí nghiệm. vòng quay. Việc quét này tạo ra từ những
tín hiệu cách đẻu nhau, vi tinh chát này má
Q u asar: thiên thế có bẻ ngoài giống một nó còn đưọc gọi là “pulsar”, sao xung động.
ngôi sao (tên rút gọn từ tiếng anh “Quasi-
star”), nhưng có ánh sáng thiên về màu đó, Sao: khối khi câu chứa 98% hydro và heli,
nghĩa là ở một khoảng cách rát xa. Quasar và 2% là các nguyên tố nặng, cân bàng dưới
lá những thiên thế xa xổi nhát và sáng nhát tác dụng cùa hai lực có độ lớn bâng nhau và
trong vũ trụ. Năng lượng cực lớn cùa nó có ngưọc hướng nhau: lực háp dân nén nó, và
thế có nguồn gốc từ lồ đen nặng bàng 1 ti lực bức xạ sinh ra từ phản ứng hạt nhãn
khối lượng Mặt Trời nuốt chừng nhùng ngôi trong lòng nó và có xu hướng làm nó phát
sao cùa thiên há kề cận. nổ. Mặt Trời có khỗi lương 2x10” g vá
khối lương của các sao có thế dao động từ
Sao chổi: khối băng và bụi có một lỏi với 0,1 đến 100 lân khối lương Mặt Trời.
kích thước khoảng vài km. Chì có thế nhìn
thấy khi nó ở gân Mặt Tròi và phản chiếu Siêu đám địa phương: siêu đám trong đó
ánh sáng. Băng tan chảy dưới sức nóng của có Ngân Há (vi thế đưọc gọi là “địa
Mặt Trời, tạo thành cái đuôi dài theo hướng phương”). Cum địa phương chứa Ngân Hà
ngưọc lạỉ với Mạt Trời, và nó có thế dài tới nằm ờ rìa cùa cái đỉa hình bánh tráng dẹt
hàng tràm triệu km. cùa siêu đám, ờ trung tâm là đám thiên hà
gọi là Trinh Nữ (siêu đám địa phương còn
Sao kềnh đò: sao đã cạn nhiên liệu hydro được biết dưới tên “siéu đám Trinh Nữ”).
và cháy bàng helỉ. Nàng lượng toá ra nhò
đốt cháy khí heli làm phồng vò sao đến một Siêu đám thiên hà: tập hợp hàng chục
kích thước lớn hơn vài chục lân kích thước nghìn thiên hà thành cụm và thành đám,
ban đâu, làm nó trò thành khóng lô. Đồng liên kết bầng lực háp dán. Có dáng một
thời, bè mặt sao nguội đi làm cho ánh sáng chiếc bành tráng dẹt và kích thước trung
cùa nó có màu đó. binh khoảng 90 triệu năm ánh .sáng, các siêu
đám có khối lượng lớn gấp khoáng 10 triệu
Sao lùn đen: sao lùn tráng sau khi đã phát ti (!()''’) lân khối lượng Mặt Trời.
tán hết năng lưọng chuyến động cùa các
electron trong không gian. Nó trờ thánh một T ia gam m a: hạt ánh sáng nhiẻu năng lượng
xác sao không nhìn thấy được. nhát.
Sao lùn trắn g : sao nhỏ (vi thê đưọc gọỉ là T ia vũ trụ : hạt (chủ yêu là proton và elec-
lún: đường kinh của nó khoảng 10.(XX) km, tron) được gia tốc với năng lượng rất cao
tức là bàng đường kính cùa Trái Đát) và đặc bới các sao siêu mới và từ trường trong
(từ 10’ đến 10“ g/cm’). Nó là kết quả cùa sự khổng gian giữa các vi sao.
co sập một ngôi sao đã cạn nhiên liệu và T ia X: hạt ánh sáng nhiều năng lượng nhất
nhỏ hơn 1,4 lân khối lương Mặt Trời. Các sau tia gamma.