Page 138 - Số Phận Của Vũ Trụ

THUẬT NGŨ 135

thoát ra được. dân. Được tạo ra rất nhiều từ những giây
Lực diện từ : lực chỉ tác dụng lẻn các hạt đẳu cùa vù trụ và một it trong lõi các ngôi
tích điện. Nó làm cho các hạt mang điện sao và trong các sao siêu mớl, nơtrino có
tích trái dáu hút nhau vá các hạt mang điện thế chiếm phân lớn khối lượng vũ trụ nếu
tích cùng dẫu đáy nhau. khối lượng cũa nó bàng một phân triệu khối
lương cùa electron. Vói khối lượng chi bàng
Lực h ạt n h ân m ạn h ; là lực mạnh nhát l/IO.OOO electron, lực hấp dản cùa nó có thế
trong 4 loại lục trong tự nhiên, nó hên kết làm dừng sự giãn nở của vũ trụ và làm nó
các hạt quark đế tạo thành proton và nơtron, co sâp lại. Hiện tại người ta không biết liệu
rồi từ proton và nơtron tạo thành hạt nhăn nơtrino có khối lượng hay không.
nguyên tứ. Tâm tác dụng cùa nó chinh là
kích thước cùa các hạt nhãn nguyên tứ N ơtron: hạt trung hòa vẽ điện tạo thành tứ
(10 ” cm). Lục này không tác động lèn hạt 3 hạt quark, vá cũng giống nhu hạt proton,
photon và electron. nó là thành phàn của hạt nhân nguyên tứ.
Nơtron nặng hơn 1.838 lân electron và hơi
Lục h ạt n h ân yếu: lực gãy ra sự phân rà nặng hom proton một chút.
của các hạt nhân nguyên từ và hiện tượng
phóng xạ. Nó chi hoạt động ớ thang hạ N guyên tố nặng: tập hợp những nguyên tố
nguyên từ (10 cm). hoa học có hặt nhân nậng hon hạt nhàn cùa
heli. Còn được gọi là “kim loại”, những
Lực h ấp d ần : lực háp dân tác dụng lẽn mọì nguyên tố nặng này do các ngôi sao tạo ra.
khối lượng. Là lục yếu nhất trong các loại
lực nhưng có tàm tác dụng xa nhất. N hân h ú t lớn: Khối lượng lớn khoáng 100
triệu ti khối lượng Mặt Trời, bản chất chưa
M ật dộ tới hạn : mật độ cùa vật chất sè tặo biết, hút các siêu đám lãn cận (superamas)
ra một vũ trụ pháng, không có độ cong nào và có vẻ keo rơi chúng vẽ phía đò.
và bàng 3 nguyên tử hydro trong một mét
khối. Một vũ trụ có mặt độ tới hạn sẽ chì N hóm dịa phương: nhóm các thiên hà bao
ngung giãn nỏ sau một khoảng thời gian vô gồm dải Ngán Hà vá thiên hà Tiên Nữ. Với
tận. Một vù trụ có mật độ lớn hơn mật độ mỏi thiên hà, một khối lượng khoáng 1.000
tới hạn sẽ có một đường cong dương vá sẽ ti Mặt Trời, chúng thống trị khối lượng của
co sập vào chinh nó trong tương lai (ta gọi nhóm địa phương. Các thánh viên khác của
là nó đóng lại). Một vũ trụ có mật độ nho nhóm địa phương là những thiên há lim tù
hơn mật độ tới hạn sẽ có một đường cong khoảng 10 triệu đến 10 ti khối lượng Mặt
âm vá giản nở vinh hàng (ta gọi là nó mở Trời.
ra). Nhùng quan sát có vé thiẻn vê một vù P roton: hạt mang điện tích dương, tạo
trụ mở. thành từ 3 hạt quark', là thành phàn của hạt
N ăm án h sáng: khoáng cách mà ánh sáng nhân nguyên tử cùng với nơtron. Khối
(di chuyến với vận tỗc 300.000 km/s) đi lượng proton lớn hơn electron 1.836 lân.
được trong một năm và bàng 9.460 ti km. P hán h ạt: hạt cơ bàn tạo thành phản vật
Tương tự, 1 ngày ánh sáng = 26 ti km; 1 giờ chất và chứa gản như cùng thành phân cáu
ánh sáng = 1,1 tì km; 1 phút ánh sáng = 18 tạo nên vật chát. Một trong những khác biệt
triệu km vá 1 giây ánh sáng = 300.000 km chinh là điện tích trái dáu. Phán hạt electron
N àng lượng tối: được phát hiện năm 1998, là positon, phán hạt proton là phàn-proton
thứ nàng lượng náy tạo nên 74% vũ trụ và v.v... Những hạt trung hoà như photon là
sinh ra một lực phán-háp dản có tác dụng phán hạt của chinh nó. Khi tiếp xúc, những
đáy (ngược với lực hấp dần có tác dụng hạt và phản hạt hủy nhau đề trờ thành ánh
hút), khiên cho vũ trụ giãn nở. sáng. Chúng ta sống trong một vũ trụ vật
chát. Phản vật chất là cực ki hiếm: ta chi
N ơtrino: hạt trung hòa vè điện chí chịu tác tháy chúng trong các tia vù trụ hay trong
dụng của lực hạt nhân yếu vã, nếu có khối các máy gia tốc hạt ỏ năng lượng cao.
lượng thì nó còn chịu tác dụng cùa lục hăp