Page 14 - Phong Tục Thờ Cúng Của Người Việt

niên có phẩm hàm hay đỗ đạt cao nhất làng hoặc là ông tiên chỉ, ông nhất đám của
làng... hay một nhân sĩ có uy tín của hội đoàn.

- Bồi tế: Hai (hoặc bốn) người bồi tế giúp chủ tế và cứ trông chủ tế mà lễ sao
làm vậy.

- Đông xướng, Tây xướng: Hai người Đông xướng và Tây xướng đứng đối diện
hai bên hương án xướng (đọc) nghi thức hành lễ. Đây là người giữ vai trò người điều
khiển chương trình của buổi lễ.

- Nội tán: Hai Nội tán đứng hai bên chủ tế hướng dẫn ra vào và trợ xướng.
Nhiều trường hỢp, để cho đơn giản tiện sổ sách, vai trò hai Đông xướng và Tây
xướng được hai Nội tán kiêm nhiệm...

- Chấp sự: Những người chấp sự đứng hai bên lo việc điếu đóm (dâng hương,
dâng rượu, chuyển chúc, đọc chúc...)

- Đổng văn; Người lo việc đánh chiêng trống.

Nghi thức tế trải qua 4 giai đoạn
- Thứ nhất là nghênh thần: Chủ tế lễ 4 lễ.

- Thứ hai là hiến lễ: Dâng lễ 3 lần, mỗi lần chủ tế và bồi tế đều quỳ để hiến lễ,
đọc văn tế (đọc chúc).

- Thứ ba là ẩm phúc và thu tộ: Chủ tế nhận lộc thần linh ban.

- Thứ tư là lễ tạ: Chủ tế lễ 4 lễ.

Cách thức ăn mặc và động tác trong tế từ lâu đã được cung đình hóa.

Vái lạy trong các nghi thức tế lễ

“... Từ đời xưa, vua đối với bầy tôi, bố vợ đối với chàng rể, người tôn trưỏng với
kẻ ti ấu đều phải lạy đáp lễ... Đến đời nhà Tần mới đặt ra lễ “tôn quân ti thần”, nên
thiên tử không đáp lạy bầy tôi nữa... Từ quan khanh sĩ trỏ xuống đều theo cổ lễ mà
đáp lễ kẻ ti ấu (bề dưới), nếu kẻ ti ấu chối từ, mới dùng lễ túc bái đáp lại. Còn vái là
nghi thức lúc đã lễ xong... Nước ta xưa kia có chốn công đường có lễ tông kiến, kẻ
hạ quan, cũng vái bậc trưòng quan. Gần đây những kẻ hiếu sự không biết xét đến
cổ điển lại cho là lễ của tôn trưỏng đối với kẻ ti ấu, còn kẻ ti ấu đối với tôn trưỏng
không được vái, chỉ lạy xong là cứ đứng thẳng và lùi ra...” (Trích Vũ trung tùy bút
của Phạm Đình Hổ trang 174).

Theo đoạn văn trích dẫn trên ta thấy vái lạy là một phép xã giao, không chỉ vái
lạy người trên mà người trên cũng vái lạy đáp lễ. Từ lạy nhau chuyền sang vái nhau
trong buổi tương kiến, đến nay ta tiếp thu văn hóa phương Tây vẫn giữ được phép
tôn ti (tôn trưởng, ti ấu).

16