Page 125 - Phong Tục Thờ Cúng Của Người Việt

25. TẬP TỤC CÚNG Glỗ - TẾ LỄ

Theo tập quán lâu đời, dân ta lấy ngày giỗ (ngày mất) làm trọng, cho nên
ngày đó, ngoài việc thăm phần mộ, tùy gia cảnh và tùy vị trí người đã khuất mà
cúng giỗ. Đây cũng là dịp gặp mặt người thân trong gia đình hay dòng họ, họp mặt

để tưởng nhớ người đã khuất và bàn việc người sống giữ gìn gia phong.
Vào dịp đó người ta thường tổ chức ăn uống, nên mới gọi là ăn giỗ, thì cũng là
trước cúng sau ăn, cũng là để cho cuộc gặp mặt đậm đà ấm cúng, kéo dài thời gian
sum họp, kể chuyện tâm tình, chuyện làm ăn. Với ý nghĩa "Uống nước nhớ nguồn"
việc đó có thể xếp vào loại thuần phong mỹ tục.

Ngày cúng giỗ

Lễ cúng giỗ vào đúng ngày mất hay trước ngày mất một ngày? Có người cho
rằng phải cúng vào ngày đang còn sống (tức là trước ngày mất), có người lại cho
rằng "trẻ dôi ra, già rút lại", vậy nên chết trẻ thì cúng giỗ đúng ngày chết, còn người
già thì cúng trước một ngày. Vậy có câu hỏi; "Người trung niên chết thì cúng vào
ngày nào"?

Ngày giỗ theo âm Hán là húy Nhật hay kỵ Nhật, tức là lễ kỷ niệm ngày mất của
tổ tiên, ông bà, cha mẹ, cũng có nghĩa là ngày kiêng kỵ.

Nguyên ngày trước, "Lễ giỗ" gọi là "Lễ chính kỵ": chiều hôm trước lễ chính kỵ
có "Lễ tiên thường" (Nghĩa là nếm trước), con cháu sắm sanh một ít lễ vật, dâng lên
mời gia tiên nếm trước. Ngày xưa, những nhà phú hữu mời thông gia, bà con làng
xóm đến mời ăn giỗ cả hai lễ tiên thường và chính kỵ. Dần dần vì khách đông phải
chia ra hai lượt; lại có những nhà hàng xóm mời cả hai vợ chồng nên luân phiên
nhau, người đi lễ tiên thường, người đi lễ chính kỵ, ở nông thôn tùy theo thời vụ,
muốn "Vừa được buổi cày vừa hay bữa giỗ", buổi chiều đi làm đồng về, sang hàng
xóm ăn giỗ tiện hơn nên có nơi lễ tiên thường đông hơn là lễ chính kỵ. Dần dần
hoặc vì bận việc hoặc vì kinh tế eo hẹp hoặc vì thiếu người phục dịch, người ta giản
lược đi, chỉ mời khách một lần nhưng hương hoa, trầu rượu vẫn cúng cả hai lễ. Một
vài nhà làm, những người khác thấy thuận tiện bắt chước, dần dần trở thành tục
của địa phương. Việc cúng ngày sống (tức lễ tiên thường vào chiều hôm trước,
nguyên xưa chỉ cúng vào buổi chiều vì buổi sáng còn phải mua sắm nấu nướng và
ra khấn ỏ mộ yết cáo với thổ thần, long mạch xin phép cho gia tiên về nhà dự lễ
giỗ). Cúng ngày sống hay cúng ngày chết, hay nói cách khác lễ tiên thường hay lễ
chính kỵ, lễ nào là lễ quan trọng hơn, chẳng qua đó là cách biện hộ cho phong tục
từng nơi.

Nếu vận dụng đúng phong tục cổ truyền phổ biến trong cả nước thì trước ngày
chết (lễ tiên thường) phải cúng chiểu, cúng đúng ngày chết (lễ chính kỵ) phải cúng

127