Page 104 - Những Trạng Nguyên Đặc Biệt Trong Lịch Sử Việt Nam

1

... trong lich sứ V iit ĩĩa m 1 05

Xây cuộc đời vui, phong tục thuần khiết,
Tạo nên cảnh mới, đạo đức quang minh.
Ta cũng gặp cảm xúc này trong bcd văn sách cỉia
ông. Đây là tác phẩm có tính quyết định vị trí đứng
đầu của Nguyễn Trực trong kỳ thi Đình. Bài văn sách
cho thấy tác giả là người có kiến thííc uyên bác, biện
luận chặt chẽ và sắc sảo nhất là những đoạn luận bàn
về đạo quân tử và tiểu nhân.

“Ôi! quân tử và tiểu nhân luôn luôn tương phản.
Đạo quân tử lớn mạnh thì đạo tiểu nhân tiêu hao, đạo
quân tử tiêu hao thì đạo tiểu nhân lớn mạnh. Hai đạo
đó như âm với dương, như ngày với đêm, không thể
cùng vận hành; như băng trong với tro bụi, như hương
thơm với uế khí, không thể chứa chung trong một vật.
Cho nên người ở ngôi cao trong khi dùng người phải
trung hòa, phải chuyên nhất, phải thử thách, phải thận
trọng, như vậy mới có thể được”.

Nguyễn Trực coi việc tíến cử cất nhắc nhân tài là
việc làm cấp thiết. Nhưng Uieo ông việc dùng người
muốn đạt hiệu quả thì nhà vua phải chăm bề tu đức,
phải có đủ trí - nhân - dũng, và giỏi thuật dùng người.
Như vậy, trong cách mường tượng của Nguyễn Trực, cơ
sở cho một nền thịnh trị cần có vua sáng tôi hiền,
“trăm quan tề tựu quanh vua đều có phong thái của
bậc sĩ quân tử”. E)ó chính là ý thức về vai trò và tầm
qucm trọng của nhân tài cũng như cách đánh giá của
Thân Nhân Trung “hiền tài là nguyên khí của quốc
gia”, có quan hệ mật thiết đến sự hưng vong của đất
nước. Nhưng trong bàl văn sách của mình ông chỉ
nhấn mạnh đến việc chọn lựa và sử dụng nhân tàl như