Page 279 - Những bài Làm Văn 12

Tôi thích thú tinh thần có mức độ, ứng xữ vừa phải của đạo Nho. Không
cường điệu lên và yêu hết mọi người ngang nhau, mà bảo phải yêu bố mẹ
mình, vợ con mình đã rồi mới đến yêu người khác. Lấy ân báo ân nhưng cũng

không đến mức lấy ân báo oán, mà báo oán thì lấy công bằng mà xử lí, nhận
rõ điều gì là phi pháp, nhưng không nhẫn tâm đến mức đi tố cáo bố mẹ với
nhà chức trách. Vì cao hơn pháp luật là tình người, là lòng nhân.
Tác giả giải thích tiếp: Thế nào là nhân? Cả đạo Nho xoay quanh một chữ.
Nhân là tỉnh người, khác với thú vật. Nhân là tình người, nối kết người này với
người khác. Có tự kiềm chế, khắc kỉ, khép ựiình vào lễ nghĩa mới nên người.
Có mở rộng tầm nhìn, lấy “văn” mà tô đẹp mới thành người. Có gắn bó với
người khác thì mới thật là người. Có thấu hiểu bản thân, tri thiên mệnh mới là
con người trưởng thành.
Khi nói tới chữ nhân, tác giả rất quan tâm đến vấn đề tu thân và luôn đề
cao trách nhiệm công dân của con người đối với xã hội. Cách diễn đạt thật
ngắn gọn, súc tích. Tuy nói về giá trị đạo Nho nhưng tác giả có ngụ ý là định
hướng cho kẻ sĩ hiện đại.
Trong cách xử thê' của đạo Nho, Nguyễn Khắc Viện nhấn mạnh chữ nhân
và đạo lí. Nhân và đạo lí dĩ nhiên không phải là một. Nhân là khái niệm triết
học của Khổng Tử, còn đạo //'là tinh thần của triết học Khổng Tử mà tác giả

chiêm nghiệm thấy và rút ra được để thực hành chữ nhân. Theo ông, đạo lí
khác với đạo đức, nhất là khác với chính trị. Đạo //'là những phẩm chất nhân
bản trong mỗi con người và có giá trị bất biến. Còn đạo đức thì có thể thay
đổi theo phong tục tập quán và quan niệm của từng thời đại. Đạo //'là cái căn
bản để tạo nên nhần cách. Con người có thể ứng biến, tòng quyền, tuỳ nghi,
ở bầu thì tròn, ở ống thì dài, đi với bụt mặc áo cà sa, đi với ma mặc áo giấy...
nhưng không được xa rời đạo lí. Có giữ vững bản chất của nước thì mới linh
hoạt như nước được. Nhờ giữ vững được đạo lí, Nguyễn Khắc Viện mớj có
thể trở thành một người hoạt động linh hoạt và mềm dẻo, dám chênh vênh đi
giữa những thái cực đối lập một cách tự tin và quan trọng hơn là biết dừng {tri
chỉ) đúng nơi và đúng lúc. Để làm rõ khái niệm về đạo lí, tác giả đưa thêm
khái niệm chính kiến:

Nhân việc Viện Hàn lâm Pháp tặng giải thưởng năm 1992, có người chê
trách tôi đã từng thay đổi ý kiến nhiều lần. Đúng, thời thế biến chuyển, tôi có
thay đổi chính kiến, nhưng không hề thay đổi đạo lí. Đã gọi là đạo lí, không

278