Page 403 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

chỉ bị những giấc mơ của quá khiứ ám ảnh, mà thực tại, khi ý thức tuổi tác, ý thức
sức khoẻ suy kiệt, trong anh bỗng trỗi lên nỗi lo sợ. Có điều nỗi sợ ấy không phải
để dành cho bản thân, mà là cho người khác. Tóm lại đó là nỗi sợ mang tính anh
hùng; “Tôi chỉ sợ lúc nào đó đang ngủ mà tôi chết luôn làm cho con trai tôi phải

khiếp sỢ’. Có nghĩa là sợ cho nỗi sợ của người khác.
Nhân vật đã mang tính sử thi, nhưng điều tạo nên âm hưởng sử thi cho văn
bản trước hết phái kể đến người kể chuyện. Đặc biệt, người kể ở đây cũng mang
đầy đủ phẩm chất của một nhán vật sử thi. Đầu tiên là giọng điệu kể. Giọng kể
của văn bản vừa trữ tình, sâu lắng vừa cảm thỏng và ngợi ca. Giọng kể này có mối
tương giao khăng khít với giọng của chính Xô-cô-lốp. Nhờ thế, khi kể lại lời của
nhân vật này. người đọc không thấy có sự khác biệt trong cảm hứng trần thuật.
Do đặc điểm tự sự hiện đại quy định rằng người kể luôn có xu thế trần tục hoá
con người nên hình tượng Xô-cô-lốp hiện lẽn với đầy đủ dáng vẻ đời thường.
Nhưng những chi tiết được người kể chọn lựa luôn ở trong vòng ngưỡng mộ, ngợi
ca. Đến đây ta thấy được lối kể vô cùng độc đáo của Sò-lô-khốp. Bản thân trần
thuật sử thi, theo Bakh-tin, bao giờ cũng tuân thủ nguyên tắc tôn sùng quá khứ.
Chuyện được kể luôn nằm trong quá khứ - một quá khứ trở thành thiêng liêng thần
thánh. Sô-lô-khốp thì tái hiện cả quá trình từ quá khứ đến thực tại (được kể). Cách
làm này nhằm cho thấy những thử thách gian truân, hiểm nghèo mà nhân vật anh
hùng phải trải qua. Đồng thòi, người kể không tấn phong nhân vật của mình thành
thánh nhân. Tính hiện đại trong hình tượng nhân vật sử thi của Sô-lô-khốp là ở đó.
Thời xưa, nghệ nhân ngợi ca nhân vật của mình trong dáng vóc một thánh thần.
Thời nay nhản vặt được ca ngợi không phải vì liọ là một thánh nhân mà là vì họ là
một thường dân giữa cuộc đời.
Tính chất nhập vai mãnh liệt trong tự sự của Sô-lô-khốp đã khiến câu chuyện
của ông thấm đẫm chất thơ. Chất thơ ấy vừa mang âm hưởng hùng tráng của sử
thi vừa mang chất bi thưong của thơ hiện đại. Đấy là chất thơ toát lên từ cái nhìn bi
tráng về cuộc đời và những cảnh ngộ thương tâm trên đời. Có sự đồng điệu diệu kì
trong chất thơ bi hùng ấy giữa người kể, người nghe rồi kể lại và vâi độc giả mọi
thời. Chẳng có ai không đồng cảm với nhũmg lời tự bạch chan chứa tình người này;
“Không, không phải những người đứng tuổi đã bạc đầu trong chiến tranh chỉ khóc
trong chiêm bao đâu. Họ cũng khóc trong thực tại đấy. Nhưng cái chính ở đây là
đừng làm tổn thương em bé, đừng để cho em thấy nliững giọt nước mắt đàn ông
hiếm hoi nóng bỏng lăn trên má minh”.

LÊ HUY BẮC

402