Page 125 - Ngữ Văn Ôn Thi Tốt Nghiệp

Những câu hỏi dồn dập, nặng nghĩa tình, nặng suy nghĩ, bộc lộ yêu thương
đồng thời cũng đòi hỏi được yêu thương liên tục được đặt ra, đầy day dứt:

Mình đi mình có nhớ minh
Tân Trào, Hồng Thái, mài đình cây đa?
Toàn bộ bài thơ Việt Bắc được viết dưới hình thức đối đáp ‘la” - “mình” của ca
dao. Tuy nhiên việc sử dụng hai đại từ này trong bài thơ là rất linh hoạt, cho thấy
nét tài hoa trong xử lí nghệ thuật của Tố Hữu. “Mình” là quê hương Việt Bắc. ‘Ta”
là người chiến sĩ cách mạng. Nhưng minh có khi chỉ người cán bộ miền xuôi, ta chỉ
người dân Việt Bắc.

Trong câu thơ “Mình đi mình có nhớ mình”, mình là người cán bộ. Câu hỏi do
chủ thể “Việt Bắc” đặt ra cho mình. Câu thơ này độc đáo ở chỗ có nhiều cách hiểu
về đại từ minh. Có thể diễn giải như sau: anh đi anh nhớ tôi (tức là nhớ mảnh đất
nơi anh từng sinh sống) hoặc anh đi anh có nhớ anh (tức là nhớ những kỉ niệm của
chính mình).
Có sự chuyển hoá rất độc đáo, hiện đại giữa ta với mình: Mình được dùng để
chỉ bản thân (ngôi thứ nhất), nhưng còn được dùng để chì đối tượng gần gũi thân
thiết (ngôi thứ hai). Trong khi đó, ta dùng để chỉ bản thản (ngôi thứ nhất số ít),
nhưng còn được dùng để chỉ hai, hay nhiều người (ngôi thứ nhất số nhiều).
Như thế, ta và minh có sự chuyển hoá rất đa nghĩa: vừa là chủ thể, vừa là đối
tượng, vừa phân đôi, vừa hoà nhập... tất cả không nằm ngoài mục đích thể hiện sự
gắn bó keo sơn.

Cố thể nói, viện thay đổi liên tục ý nghĩa biểu đạt của hai từ ta và minh là một
3ự sáng tạo táo bạo của bài thơ. Hai từ này c6 khi hình thành một cuộc đối đáp
thực sự giữa người đi và kẻ ở, song có khi nó chỉ là sự phân thân, tự vấn của người
đi để đáp lại tình sâu nặng của kẻ ở.

Điều đó đã tạo nên sự hô ứng đồng vọng ngân vang. Qua lớp đối thoại bên
ngoài là những lời độc thoại sâu sắc và tinh tế của tâm trạng:

Mình đi, có nhớ những ngày
Mưa nguồn suối lũ, những mây cùng mù
Mình về, có nhó chiến khu
Miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai

Kết cấu đối thoại một mặt giúp nhà thơ bộc lộ tình cảm, tâm trạng, mặt khác
nó tạo ra nhiều giọng điệu để khiến tác phẩm rất dài mà không gây nhàm chán.
Màu sắc ca dao còn được thể hiện ỏ sự bày tỏ trực tiếp tình cảm, không hề
cường điệu hoặc che giấu bât. Tinh cảm ở cung bậc nào thì được diễn tả ở ngay
cung bậc đó:

124