Page 136 - Một Số Phong Tục Tập Quán

tiếng Jrai gọi là hlâo, cái cối gọi là rơ-sung. Ngày
mà con ngưòi cộng sinh vói sử thi thì làm gì có máy
xay, máy xát. Người Jrai lại sông theo chê độ tự
cấp, tự túc, việc gì cũng tự làm lấy chẳng thuê
mướn ai bao giò. Vì vậy, hạt thóc, hạt ngô trên
nương thu hoạch về đều đi qua miệng cối để trở
thành thức ăn nuôi sông con người.
Cái cốl Jrai là cối gỗ làm từ cây tơ-nung còn gọi
là cây lộc vừng cạn. Lá cây tơ-nung giông lá bàng,
búp lá ăn có vị chát. Khi một người đô"n một cây lộc
vừng thì cả làng đến xin mỗi người một khúc đủ để
làm cốl, không có một khúc gỗ nào bỏ phí. Gỗ cây
tơ-nung khi còn tươi thì rất dẻo nhưng khi khô đã
rắn gần như đá. Khi chế tác cốl, người ta cắt lấy
một khúc gỗ vừa cao bằng tầm côi rồi dùng rìu đẽo
vào ruột gỗ. Côl phải đẽo nhiều lần không thê đẽo
một lần mà được. Sau mỗi lần đẽo, người ta lại bỏ
vào miệng côl một ít than củi hoặc đang đượm lửa
hoặc chưa đôt rồi dùng ô"ng lồ ô dài chừng một
khuỷu tay thổi vào than thúc cho than đỏ rực
trong lòng cối. Người chê tác cốl cứ đục rồi lại đốt
nhiều lần như thế đến khi có độ sâu ưng ý thì thôi.
Độ sâu của chiếc côi mới chê tác chỉ sâu hơn một
gang tay, nhưng qua năm tháng thì sâu dần và có
trường hỢp sâu đến thủng lòng côl. Với chiếc cối bị
thủng, nhiều nhà không chịu vứt bỏ mà tìm cách
đắp lại. Họ lại kiếm súc gỗ nhỏ chêm vào chỗ
thủng rồi lại dùng rìu, dùng lửa tạo ra lòng cốl
mới. Thế mới biết người Jrai khéo tay và tiết kiệm
như thê nào. Theo phong tục Jrai cốl là một vật
thiêng phải được giữ gìn cẩn thận, giã xong úp

135