Page 68 - Huế Trong Tôi

nước, tập hợp được lực lượng toàn dân tộc vào sự nghiệp
lớn, đó là những hạn chế của thời đại và của bộ phận lãnh
đạo phong ưào. Mặc dù vậy, khởi nghĩa Phan Đình Phùng
vẫn là đỉnh cao nhất trong phong trào Cắỉn Vương cuối
thế kỷ XIX, xét về tính nhân dân của phong trào, cũng
như về thời gian tồn tại lâu dài bâ't châ'p mọi mưu mô đàn
áp, triệt phá của quân thù.
Nghiên cứu về phong trào Cần Vương, người nước

ngoài thường chi chú trọng tìm nguyên rủìân thất bại ở
chỗ hướng về quá khứ - đây ý muốn nói là vẫn có động
cơ tái lập chê' độ phong kiêín, trung thành với nền quân
chủ - tâ't nhiên đây là chế độ phong kiên độc lập’. Nhưng
cũng có nhà nghiên cứu nước ngoài đã nhân mạrửi tới ý
nghĩa tích cực của phong trào Cần Vương; "Thật là dễ
dãi đối với một số nhà quan sát, đặc biệt là những người
không thể hoặc không muốn hiểu lòng tự hào mạnh mẽ
của nhân dân Việt Nam về bản thân họ và về lịch sử của
họ để đi tới việc phủ nhận toàn bộ sự kiện Cần Vương...,
xem đó chỉ đơn giản là sự kháng cự cuối cùng của một lý
tưởng lỗi thời, mù quáng. Tuy nhiên, đó là một sự tiê'p
tục, một sợi dây nôi liền cuộc kháng chiến "lỗi thời" này
với những cố gắng có kết quả hơn vào thế kỷ XX"2.

1. Charles Poumiau: Les lettrés et la lutte national - Tradition et
Resvolution au Vietnam (Các nhà văn thân và cuộc đấu tranh dân tộc -
Truyền thống và cách mạng Việt Nam), Anthropos Publishing,
Paris, 1971.
2. David Marr: Vietnamese Anticolonialism (1885 -1925), Calitomia,
1981.

66