Page 84 - Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam

của tâm thức: thế nào họ cũng tập hợp lại thánh
một làng, dựng lên một cái đình, thờ một ông Thành
hoàng chung, và có khi cái làng náy mang tên một
họ như làng Nguyễn Xá, Phan Xá, Trịnh Xá, Hồ
Xá... để chỉ cái họ đến đầu tiên khai cơ lập ấp ở
đấy. Thế náo dân làng cũng thờ con người đưa dân
đến địa điểm mới. Rồi những người cùng làng, cùng
họ lại gắn bó với nhau không chỉ trong làng, mà ở
những nơi xa quê hương. Rồi người ta xây dựng các
gia phả để quy định họ hàng, tổ chức những cuộc
họp họ, họp làng và cảm thấy sung sướng khi trỏ
lại trong lòng họ hàng, làng xá. Một người trong
họ có được danh tiếng, công lao là niềm tự hào của
cả họ cả hàng. Ngược lại, nếu anh ta làm điều gì
xấu xa thì cả họ, cả làng cảm thấy xấu hổ. Ngáy
xưa có câu: "Một người làm quan cả họ được nhờ".
Tức là một người làm quan phải giúp đỡ cả họ, cả
họ được tiếng thơm nếu anh ta có công với làng,
với nước.
Ngay bây giờ nữa, ta vẫn thấy tâm thức này
còn khá mạnh. Một người không quan tâm đến họ
háng thì bị chê bai. về làng, các bậc cha chú không
ngại phê phán anh ta dù anh ta có quyền lực đến
đâu. Một người Việt Nam không có mơ ước lên thiên
đường hay lên niết bân, mà mơ ước của anh ta rất
giản dị: có con cái nối dõi, được thờ cúng và chết
chôn ở lảng, cạnh những người thân. Trong một
thành phố như Hà Nội, ta vẫn thấy từng họ một
tìm cách liên lạc với nhau, tổ chức những cuộc họp
họ, trong đó họ gọi nhau không phải theo chức vụ

86