Page 422 - Việt Sử Kỷ Yếu

Bồ Đào Nha là Chudinônhi đi mua 1 vạn khẩu súng săn, 2.000 cỗ
đại bác bằng gang, 2.000 viên đạn lửa cho Phúc Anh.
Các người Pháp sang giúp này được Phúc Anh biệt đãi, công
việc không nặng nhọc gì mấy, có tham chiến thì thắng trận không
khó khăn nhưng họ không quen khí hậu nóng bức, ăn uôhg không
đưỢc tươm tất lắm. nhất là không được trả lương cao, lại không được
tướng lĩnh bản xứ trọng đãi, còn bị ghen ghét là khác nên chỉ ơ lại
trong một thời gian ngắn rồi lại đi, mỗi khi có tàu Au cháu trở về
nước. Không bao lâu lần lượt bỏ về cả. Riêng có Chaigneau và
Vannier lấy vỢ Việt, ở lại lâu dài, sau làm quan dưới triều Gia Long.

Có nhiều người nước ta, không thòng siuVt (loạn sử này, lầm
tưởng rằng: Nguyễn Phúc Anh tiết thứ bị (Ịuân Tây Sun đánh thua,
nhò được Bá Đa Lộc xin nước Pháp cứu viện, cáp cho (luân đội, tàu
chiến, súng đạn nhiều nên sau mới chiến thắng. Sự thực thì hiệp
ước Versailles 1787 không được bôn nưỏc ]’háp thi hành do chính
quyền bấy giờ đang gặp nhiều khó khăn. Hai chiếc tàu và súng đạn
Bá Đa Lộc đưa sang là do y quyên tiền tư bản J’háp mà mua được.
Bọn Dayot, Chaigneau... không phải là sĩ quan quân đội Pháp do
chính quyền Pháp cử sang giúp mà là do Bá Đa L()C chiêu mộ sang,
tức là những “chí nguyện quân” (volontaires), ngày nay goi là lính
đánh thuê. Trvtớc sau, chính quyền nước Pháp kh(")ng có giúp đõ gì
cho Phúc Ánh cả. Cho nên năm 1817, khi ngưcá Pháp trO tráo sang
đòi nhận cảng Hội An và đảo Côn Lôn, Cia Long dã cự tuyệt rất có
lý, phải rút về.
Các chí nguyện quân Pháp có giúp dỡ dác lực Phúc Anh
nhưng không phải chi' vì nhờ có chúng, Phúc Anh mói thắng nổi
quân Tây Sơn. Khi Bá Đa Lộc dưa bon này sang dên má là tháng 6
âl năm 1789, Phúc Ánh đ<ã ờ Xiêm La vê từ nám 1787, (lên năm
1789 đã bình định xong xứ Gia Định.'
Lại xét nếu không có sự giúp đỡ của Bá Đa Lộc v.à chí nguyện
quân người Pháp thì Nguyễn Phúc Ánh cũng vẫn có thê thông nhất
được đất nưóc do bên Tây Sơn lực lượng quân sự suy kém bởi anh
em vua đánh lẫn nhau, vua Quang Trung tài giỏi lại không thọ và
các tướng lĩnh không hoà thuận, còn hại nhau.

CUỘC PHẢN CÔNG CỦA NGUYÊN PHÚC ÁNH - ĐÁNH QUY NHƠN
LẦN THỨ NHẤT - Kiến thiết miền nam vững chãi, lại được Bá Đa
Lộc đưa về cho súng đạn dồi dào, lực lượng của Phúc Anh mỗi

422