Page 387 - Việt Sử Kỷ Yếu

Tất Thấn truất phế, đưa người em là Trịnh Doanh lên thay. Sau
Trịnh Doanh, Trịnh Sâm, nhờ có những người tướng tài như
Phạm Đình Trọng, Hoàng Ngũ Phúc, bình định được xứ sỏ. Giặc
yên, nhà chúa lại càng kiêu hãnh, nhất là Trịnh Sâm sau khi lấy
được đất Thuận Hoá. Bất bình với thái tử Lê Duy Vĩ, Trịnh Sâm
liền bắt giết ông này. Trịnh Sâm lại có ý muôh lên làm hoàng đế.
Việc bắt vua Hiến Tông nhiíờng ngôi không khó khăn gì nhưng e
ngại nhà Thanh bên Trung Quốc làm khó dễ. Trịnh Sâm sai thị
lang Vũ Trần Thiệu dâng biểu nói rằng con cháu họ Lô không còn
có ai đáng làm vua nữa, xin phong cho mình. Nhưng sang đến
Động Đình Hồ, Vũ Trần Thiệu đem đốt tò biểu đi, rồi uỗng thuốc
độc tự tử nên việc cầu phong phải bỏ.
TRỊNH SÂM Bỏ TRƯỞNG LẬP THỨ - Sau khi Trịnh Sâm say đắm
nàng Đặng Thị Huệ, bỏ con trưởng là Trịnh Tông (sau đổi tên là
Khải) lập con thứ là Trịnh Cán do thị Huệ sơ sinh. Cán còn nhỏ và
suô"t từ khi sinh ra vẫn ô"m yếu, được Trịnh Sâm yêu quý lắm, lập
làm thế tử. Trịnh Khải bị bd, tư thông với các trân thủ ngoại trấn,
hẹn khi chúa băng thì quân các nơi kéo về kinh thành, bỏ Cán lập
Khải. Mưu cơ tiết lộ. Trịnh Sâm gọi các trân thủ về Tháng Long,
bắt giam hỏi tội. Ngô Thì Sĩ trấn thủ Lạng Sơn là một danh sĩ, do
vụ này, đã tự tử khi bị bắt giam trong ngục.
Trịnh Sâm mất năm 1782, để di chiếu lập Cán nôì nghiệp, cử
ban phụ chính gồm bảy người. Đứng đầu là Trịnh Kiều (chú Sâm)
chỉ giữ hư vị, rồi đến Đặng Thị Huệ và Huy quận công Hoàng
Đình Bảo. Bô"n người tiếp không có danh vọng lớn chỉ là tay sai. Di
chiếu lại nói; Nếu sau này Cán “bất khởi” không khỏi thì phải lập
Trịnh Bồng thuộc dòng đích, chứ không được lập Khải (bấy giờ
vẫn bị bắt giam). Trịnh Cán được lập làm Tôn Đô vương, vẫn ô"m
yếu, trăm quan nhiều người than phiền.
Đặng Thị Huệ và Hoàng Đình Bảo cầm quyền được ba tháng
thì quân Tam Phủ, lính ba phủ thuộc Thanh Hoa, Nghệ An túc vệ
phủ chúa; thường gọi là ưu binh, do biện lại Nguyễn Bằng cầm
đầu, kéo đến vây phủ chúa, giết Hoàng Đình Bảo, phê Trịnh Cán,
rước Trịnh Khải trong ngục, lập làm Đoan Nam vương. Cán vẫn
được ở trong phủ, tháng sau chết. Trịnh Khải phong quan tước cho
Nguyễn Bằng và trọng thưởng ưu binh.
LOẠN KIÊU BINH - Họ Trịnh khởi đầu lấy binh người Thanh,
Nghệ. Từ khi lên làm chúa quy định túc vệ ở kinh thành chi’ lấy
người ở ba phủ Thanh Hoa (Hà Trung, Thiệu Thiên, Tĩnh Gia) và

387