Page 88 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

Ruộng tư cũng chia ra hai hạng như ruộng công, song
chỉ nộp thuế bằng tiền thôi. Từ đấy về sau, trong nước
không đưỢc yên tĩnh, mạch thuê còn sửa đổi nhiều lần,
nhưng đến triều Tây Sơn rồi sang triều Nguyễn, không
khi nào ruộng tư được miễn thuê như ở đòi cảnh Trị
nữa.
0 triều Nguyễn địa bộ mỗi làng kể rõ diện tích và
hạn giới của mỗi sở ruộng đất cùng tên họ nguyên chủ
và hiện chủ, trước hết là các hạng thảo điền (ruộng
bằng) đến các hạng sơn điền (ruộng cao) rồi đến các
hạng thổ (đất hoa màu và đất nhà ở). Lấy địa bộ ấy làm
chuẩn đích, mỗi năm các làng phải làm một sổ ghi
những điều thay đổi về điền chủ, gọi là tiểu tu điền bộ,
rồi cứ năm năm một lần, phải làm một bản sổ ghi
những điều thay đổi trong thòi gian ấy, gọi là đại tu
điền bộ. Bản sô ấy kê các hạng ruộng thảo điền, sơn
điền, các hạng đất hoa màu và đất nhà ở, thuê suất mỗi
hạng cùng diện tích và tính chất công tư của mỗi sở.
ớ triều Gia Long Minh Mệnh thuê lệ đại để chia ra
hai khu khác nhau: ở Bô" Chánh nội châu (từ Quảng
Bình đến Khánh Hòa) thì ruộng công tư đều chia ba
hạng mỗi mẫu ruộng phải nộp từ 10 đến 20 tháng. 0 Bô"
Chánh ngoại châu thì công tư điền không chia đẳng đệ,
đều nhất luật phải nộp 15 thăng mỗi mẫu. Ngoài suất
chính phải nộp bằng lúa, mỗi mẫu còn phải nộp bao
nhiêu tiền thập vật, tiền khoán khô v.v... là các món
phụ thu. Về thuê" đất đại khái cũng theo phân lệ như
thuê ruộng.
Sang đòi Pháp thuộc thì thuê" lệ theo tình hình chính
trị và hành chính mà chia ba khu theo Nam Việt, Bắc

90