Page 31 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

mộ lưu dân, lập ra xã gọi là Hà Tiên.
Năm 1708 Mạc Cửu xin thần phục chúa Nguyễn và
được phong chức Tổng Binh để giữ đất ấy. Bấy giò nước
Chân Lạp có nội loạn luôn, Chúa Võ Vương nhân can
thiệp mà thu thêm được có đất ở phía tây. Khi Võ Vương
mất (1765) thì toàn địa phận Nam Việt ngày nay là về tay
chúa Nguyễn cả, người Chân Lạp chỉ còn giữ phần đất
Cao Man mà thôi.
Võ Vương mất, Trương Phúc Loan làm phụ chính, là
người tham lam tàn ác nên nhân dân oán giận vô cùng.
Bởi thế, ở phía nam thì ba anh em Tây Sơn hiệu triệu
dân chúng khởi loạn đánh thành Qui Nhơn (1772) còn ở
phía bắc thì quân Trịnh thừa lúc miền Nam có biến đem
quân vào đánh Phú Xuân khiến chúa Nguyễn cùng
cháu là Nguyễn Phúc Ánh phải do đường thủy chạy vào
Gia Định. Quân Tây Sơn lấy được Qui Nhơn thừa thắng
lấy luôn đất Quảng Nam, rồi cho binh vào đánh chúa
Nguyễn ở Gia Định, lấy được thành Sài Gòn (1776).
Mười năm sau, Tây Sơn lại lấy được thành Phú Xuân,
đuổi quân Trịnh đi (1786), rồi kéo binh luôn ra Bắc Hà
hạ thành Thăng Long (1788), chúa Trịnh và vua Lê
phải bỏ chạy. Thê là anh em Tây Sơn thu được cả ba cõi
Trung, Bắc, Nam. Năm 1791 Nguyễn Huệ là người anh
dũng nhất ba anh em mất, thì cơ nghiệp của nhà Tây
Sơn có chiều suy đồi. Bấy giò chúa Nguyễn là Nguyễn
Phúc Ánh đã thu hồi được đất Gia Định. Nhò một người
giáo sĩ Pháp là giám mục Bá Đa Lộc làm quân sư và
nhiều võ quan người Pháp giúp sức, Nguyễn Phúc Ánh
đánh quân Tây Sơn lấy lại được thành Qui Nhơn, trong
khoảng một tháng lấy lại được cả miền Trung Việt, rồi

33