Page 146 - Văn Hóa Tộc ười Khơ Mú

- Nan dùng để đan tấm trải sàn nhà (tưng ai) và đan cót, thường
được pha từ loại tre gọi là "choi". Nan loại này chỉ lấy một nan cật,
chiều rộng khoảng 0,8-1,5cm; còn chiều dài tùy ý, vi người ta đan nối
tiếp như cách đan cót của người Việt.
- Nan đan các tấm phơi giống như nan đan cót "tưng ai" nhưng
ngắn hơn.
- Nan đan các đổ đựhg nhỏ: bem, ếp, bung... được lấy từ "tò rở se".
Loại nan này chỉ mỏng bằng 1/2-1/3 loại nan đan "tưng ai” (khoảng 0,2-
0,5cm). Họ thường chọn cáy có gióng dài, tránh lấy mắt sẽ khó đan và
không đẹp. Nan loại này được vót, chuốt tỷ mỷ cho nhẵn bóng và đều.
- Nan dùng để đan các loại hàng tinh xảo nhất như "ếp rnah", "ta
rò đen"... cũng chỉ có thể được lấy từ "tờ rờ se". Loại nan này chỉ nhỏ
như chiếc tăm và rất đều, nhẵn.
Để tạo màu sắc đẹp cho sản phẩm, người ta có thể giữ nguyên vỏ
tre xanh đan lẫn với nan mộc (thường là nan giữa). Cũng có người
nhuộm nan, Nhưng thông dụng nhất là hong nan trên rành bếp để hun
khói cho vàng hay nâu óng. Làm như vậy sẽ có được loại nan rất đẹp,
tự nhiên, lại thêm bến và còn chống được mọt.
Những bộ phận của sản phẩm như; tay xách, quai, tai, cặp... cần
phải bền và có độ mềm thích hợp, đồng bào Khơ-mú sử dụng mây
(bioong). Mây là loại hiếm nên thường được khai thác và dự trữ trên
rảnh bếp, khi nào dùng mới ngâm nước cho dẻo rồi chẻ thành nan.

Ky thuật liên kết
So với các tộc người láng giềng, rõ ràng người Khơ-mủ vượt rất xa
nhiều tộc người khác về kỹ thuật đan lát. Điều này biểu hiện ở kỹ thuật
đan, loại hình sản phẩm phong phú... Đáng chú ý là kỹ thuật đan lát
cho đến nay vẫn ít bị lai tạp, mai một.
Người Khơ-mú có rất nhiều cách đan, có những cách cũng giống
như các tộc người khác (lóng mốt, lóng đôi...), nhưng cũng có những
cách đan chỉ người Khơ-mú mới có, như kiểu đan ta-le-ho. Nan đan
kiểu này được chẻ mỏng, bản to, có độ dài bằng nhau. Người ta đặt ba
chiếc nan chéo nhau thành sáu góc, mỗi góc 60° (phấn chồng lên nhau
ở chính giữa mỗi nan). Sau đó đan tiếp theo từng cạnh song song tạo
ra các hình lục giác đều. Tiếp đó là đan theo hình vòng tròn và tạo ra
nhũng đường tròn cách đều nhau. Khi xén đều các nan cho bằng nhau
là lúc đã đan xong và chuẩn bị vào cạp. Đây là kỹ thuật để sử dụng đan
mâm, êp.

144