Page 38 - Những bài Làm Văn 12

xử thần tữ thần bất tữ bất trung. (Vua bắt bề tôi chết mà bề tôi không chết là
không trung thành). Trung quân theo quan niệm của Nho giáo là trung thành
với bậcThiên tử ớúng đầu bách tính, cai trị thiên hạ. Lí tưởngjrung quân thôi
thúc kẻ sĩ sẵn sàng xả thân vì vua, vì nước. Trung quân gắn liền với ái quốc.
Sử sách nhắc đến những gương sáng của lòng trung quân ái quốc như Tô
Hiến Thành, Trần Thủ Độ, Trần Bình Trọng, Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Phi
Khanh, Nguyễn Trãi... Hay như Lê Lai đã liều mình cứu chúa để Lê Lợi thoát
khỏi tinh thế hiểm nguy nơi trận mạc, tiếp tục lãnh đạo cuộc kháng chiến
chống quân xâm lược nhà Minh.

Các nhà Nho ngày xưa đề cao đạo hiếu. Trên thì trung với vua, dưới thì
hiếu với cha mẹ. Nguyễn Đình Chiểu ra kinh ứng thí, trước ngày thi thì nhận
được tin mẹ mất, đã bỏ thi quay về chịu tang. Dọc đường, do thương khóc mẹ
quá nhiều nên bị mù cả hai mắt. Nhà Nho cũng rất có trách nhiệm với gia
đình, thương yêu, lo lắng cho vợ con. Khi không làm gì giúp ích được cho vợ
con thì buồn bực, day dứt và tự trách mình : Cha mẹ thói đời ăn ở bạc, Có
chồng hờ hững cũng như không... {Thương vợ - Tú Xương). Nhà Nho coi trọng
tình bạn gắn bó, tri âm tri kỉ. Giai thoại về chàng Dương Lễ để vợ đi nuôi bạn
là Lưu Bình, tạo điều kiện cho bạn mình học hành, đỗ đạt còn lưu truyền đến
tận ngày nay. Bài thơ Khóc Dương Khuê của Tam nguyên Yên Đổ Nguyễn
Khuyến thể hiện tình bạn sâu sắc và cảm động :
Bác Dương thôi đã thôi rồi,
Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.

Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,
vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau;

Bạn thân giờ đã mất, để lại một khoảng trống rất lớn trong tâm hồn
Nguyễn Khuyến, không gì bù đắp được:
Rượu ngồn không có bạn hiền,
Không mua không phải không tiền không mua.
Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,

Viết đưa ai, ai biết mà đưa.
Giường kia treo cũng hững hờ,

Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn...

37