Page 273 - Lịch Sử Văn Minh Thế Giới

Học trò của Anaximăngđrơ là Anaximen (Anaximene, 585 -

525 TCN). Ông cho rằng nguồn gốc của vạn vật là không khí.

Mọi vật đều do sự co dãn của không khí mà thành. Vạn vật do

không khí sinh ra rồi lại quay về trở thành không khí. Các sinh

vật bao gồm ngƣời, động vật, thực vật nhờ thở không khí nên

mới có sức sống và mới vận động đƣợc. Nhƣ vậy, mặc dầu chƣa

chính xác, nhƣng quan điểm triết học của Anaximen cũng là

quan điểm của duy vật biện chứng.

Quan điểm duy vật biện chứng ấy đến Hêraclit (Héraclite,

540 - 480 TCN) đƣợc phát triển thêm một bƣớc. Hêraclit quê ở

Ephedơ (Tiểu Á), là một nhà triết học cổ đại lớn của Hy Lạp cổ

đại. Ông sống cuộc đời khổ hạnh ẩn dật để chuyên tâm suy nghĩ.

Ông cho rằng nguồn gốc của vạn vật là lửa. Tuy ý kiến này

không đúng nhƣng cái đáng quý của ông là quan điểm biện

chứng tƣơng đối đúng đắn. Ông đã nhận thức đƣợc rằng "đấu

tranh là nguồn gốc của vạn vật", vì đấu tranh giữa hai mặt đối

lập là cơ sở của mọi tồn tại và tƣ tƣởng. Đồng thời, vạn vật mà

mọi hiện tƣợng, mọi sự việc trong tự nhiên và trong xã hội luôn

luôn biến động. Trong quá trình vận động ấy hai mặt đối lập dần

dần chuyển hóa lẫn nhau. Trên cơ sở ấy, ông đã nói một câu bất

hủ: "Rửa chân ở dòng nƣớc chảy, cất chân lên rồi thả chân

xuống, chỗ nƣớc ấy đã khác trƣớc rồi".

Tóm lại, quan điểm triết học chủ yếu của Hêraclit có thể

tóm tắt trong câu nói sau đây của ông: "Vũ trụ cũng nhƣ mọi vật

không phải do bất cứ vị thần nào sáng tạo ra. Trƣớc kia, hiện nay

và sau này, nó là ngọn lửa vĩnh viễn và linh hoạt thiêu đốt theo

quy luật và cũng tắt theo quy luật".

Tác phẩm của Hêraclit là Bàn về giới tự nhiên, tiếc rằng nay

chỉ còn lại một số đoạn mà thôi.