Page 88 - Kiến Trúc Đình Chùa Nam Bộ

3.1.1.4. Các biểu hiện văn hóa cụ thể qua hình thức quy hoạch tổng thể đình,
chùa trong từng giai đoạn lịch sử
Theo dòng thời gian và sự tàn phá khắc nghiệt của bao cuộc chiến tranh và thiên tai,
tại Nam Bộ, các kiến trúc đình, chùa cũng như các kiến trúc dân gian khác, lẩn lượt bị
mất đi nhanh chóng, vì vậy gần nhu hiện trạng nguyên bản của các công trình kiến trúc
dinh, chùa, từ trước năm 1858, không còn tổn tại (Xem chương I), hầu hết đã bị biến
dạng sau những lẩn tu sửa, có chăng chỉ còn tổn tại một vài hình thức mang tính bộ phận
mà thôi. Dựa trên thực trạng ấy, tạm [hời có thể chia kiến trúc đình, chùa Nam Bộ thành
bốn giai đoạn văn hóa, ứng với bốn giai đọan lịch sử gần đây nhất: Đại Việt, Pháp thuộc,
1954 - 1975, 1975 đến nay. Từ đây có thể nêu ra các đặc điểm vãn hóa lịch sừ mang
hình thức “đương đại” biểu trưng qua từng giai đoạn lịch sử của kiến trúc đình, chùa
Nam Bộ, như sau:
a) Giai đoạn Đại Việt
Trong giai đoạn này, kiến trúc đình, chùa thường được xây dựng trên giổng, gò cao,
trong một vườn cây ăn trái rợp bóng cây xanh, có rào giậu bao quanh. Ra vào bằng cổng
“nhất quan”. Kiến trúc kết hợp hồ nước, “đìa” (ao nhỏ) nước ngọt, hoặc ao sen.
Ngoại thất thường có kiến trúc phụ như: Miếu ngũ hành, đàn tiên nông, miêu cô hồn,
bàn thiên... Riêng mảng chùa còn có mộ tháp trong khuôn viên chùa,mặt bằng mộ tháp
hình vuông, có chân đế cao. Mặt tiền đình, chùa thường trang trí bằng vật liệu gạch
nung, gốm sứ...
b) Giai đoạn Pháp thuộc (1858-1954):
- Phân đoạn cuối thế kỳ XIX (1858-1897):
Hình thức chung vẫn mang dáng vẻ của kiến trúc giai đoạn trước, chưa có thay đổi
lớn trong tổng thể kiến trúc.
- Phân đoạn dầu thế kỷ XX (1897-1954):
Xuất hiện thêm kiến trúc “cột cờ” hay “cột phướn” (Xem hình 3.104). Mộ tháp trong
chùa cũng có sự thay đổi, mặt bằng mộ tháp hình lục giác, chân đế cao trở thành phổ
biến.
Cuối giai đoạn này dã manh nha xuất hiện “chùa lẩu” tại các khu đô thị.

c) Giai đoụn 1954-1975:
Trong bối cảnh nhiễu nhương của vùng đất Nam Bộ, tổng thể đình, chùa bị thu hẹp,
nhất là trong các đỏ thị lớn như Sài Gòn, Cần Thơ... vườn cây ăn trái bị mất dần, thay
vào là các vườn hoa kiểng. Non bộ xuất hiện trong khuôn viên chùa, thay thế cho “đại
địa sơn hà, non thanh thủy tú”. Kiến trúc ít được xây dựng theo kinh nghiệm như trước
đây mà thường được lập “plan” (thiết kế) trước.

89