Page 69 - Dạy Học Vật Lý
P. 69

Anđơ Xenxiut (1701-1744)

              Anđơ Xenxiut là người đầu tiên giải thích nguyên nhân của hiện tượng cực

      quang. Với đầu óc quan sát rất mẫn cảm, ông nhận thấy rằng những khi kim nam
       châm  của  la bàn  bị  nhiễu mạnh  nhất thì  cũng  là  những  thời  kì  hiện tượng  cực

       quang  diễn ra  mạnh  nhất.  Vì  vậy  ông  cho  rằng  hiện tưọTig  cực  quang  là do từ

       trường của Trái Đất sinh ra.
              Sau bốn năm du khảo, năm  1736, Anđơ trở về ơpxala. Ngay sau khi vừa

       trở về, các quan chức Thụy Điển đã yêu cầu Anđơ tham gia đoàn khảo sát Lapôni
       mà ông đã có dịp tham gia ý kiến vào dự thảo của cuộc khảo sát này. Đoàn khảo

       sát do nhà toán học người Pháp Pie Lui Môpectuyt (Pierre Louis Maupertuis) lãnh

       đạo. Cuộc khảo sát này thực hiện tại vùng thung lũng Toocnơ (Tome)  ở cực bắc
       Thụy Điển (nơi khảo sát này thuộc tỉnh Laplan (Lapland) ngày nay).

       (2)  Còn gọi là thung lũng sông  Toocnơ.  Ngày nay,  sông Toocnơ là sông phân chia địa giới giữa
       Thụy Điển và Phần Lan,  nhưng trước năm 1809, cà hai bên bờ sông Toocnơ đều thuộc Thụy Điển.


              Mục  đích  cuộc  khảo  sát  này  là  đo  chiều  dài  của  một  cung đường  kinh

      tuyến ứng với một độ (1°) nhằm kiểm nghiệm một ý kiến của Niutơn. Niutơn tiên
      đoán rằng Trái Đất bị ép bẹt đi ở các cực. Trong khi đó thì những quan sát trắc địa

      của  hai  nhà khoa  học  Pháp  Giăng Đôminich  (Jean-Dominique)  và Giăc  Catxini
      (Jacques Cassini) hình như lại chứng tỏ rằng tại các cực, Trái Đất được kéo thuôn

      dài  ra.  Ngoài  Môpectuyt  và  Xenxiut,  trong  đoàn  khảo  sát  đó  còn  có  Alecxitx
      Clôđơ Clerô (Alexis Claude Clairaut) và Pie Saclơ Lơ Moniê (Pierre Charles Le

      Monnier) là những viện sĩ viện Hàn lâm Khoa học Pháp.

             Các kết quả thu được  trong cuộc khảo  sát mang  so  sánh với kết quả của
      cuộc khảo sát tương tự ở Pêru (Pem)  nay địa điểm đó thuộc Êcuađo  (Ecuador),

      gần đường xích đạo. Sự so sánh này đã chứng minh ý kiến của Niutơn là đúng.
             Việc tham gia của Xenxiut vào đoàn khảo sát này đã mang lại những cơ

      hội thuận lợi cho ngành thiên văn học Thụy Điển và cho cả bản thân Xenxiut. Bởi

                                                                                   6 9
   64   65   66   67   68   69   70   71   72   73   74