Page 69 - Dạy Học Vật Lý

Anđơ Xenxiut (1701-1744)

Anđơ Xenxiut là người đầu tiên giải thích nguyên nhân của hiện tượng cực

quang. Với đầu óc quan sát rất mẫn cảm, ông nhận thấy rằng những khi kim nam
châm của la bàn bị nhiễu mạnh nhất thì cũng là những thời kì hiện tượng cực

quang diễn ra mạnh nhất. Vì vậy ông cho rằng hiện tưọTig cực quang là do từ

trường của Trái Đất sinh ra.
Sau bốn năm du khảo, năm 1736, Anđơ trở về ơpxala. Ngay sau khi vừa

trở về, các quan chức Thụy Điển đã yêu cầu Anđơ tham gia đoàn khảo sát Lapôni
mà ông đã có dịp tham gia ý kiến vào dự thảo của cuộc khảo sát này. Đoàn khảo

sát do nhà toán học người Pháp Pie Lui Môpectuyt (Pierre Louis Maupertuis) lãnh

đạo. Cuộc khảo sát này thực hiện tại vùng thung lũng Toocnơ (Tome) ở cực bắc
Thụy Điển (nơi khảo sát này thuộc tỉnh Laplan (Lapland) ngày nay).

(2) Còn gọi là thung lũng sông Toocnơ. Ngày nay, sông Toocnơ là sông phân chia địa giới giữa
Thụy Điển và Phần Lan, nhưng trước năm 1809, cà hai bên bờ sông Toocnơ đều thuộc Thụy Điển.

Mục đích cuộc khảo sát này là đo chiều dài của một cung đường kinh

tuyến ứng với một độ (1°) nhằm kiểm nghiệm một ý kiến của Niutơn. Niutơn tiên
đoán rằng Trái Đất bị ép bẹt đi ở các cực. Trong khi đó thì những quan sát trắc địa

của hai nhà khoa học Pháp Giăng Đôminich (Jean-Dominique) và Giăc Catxini
(Jacques Cassini) hình như lại chứng tỏ rằng tại các cực, Trái Đất được kéo thuôn

dài ra. Ngoài Môpectuyt và Xenxiut, trong đoàn khảo sát đó còn có Alecxitx
Clôđơ Clerô (Alexis Claude Clairaut) và Pie Saclơ Lơ Moniê (Pierre Charles Le

Monnier) là những viện sĩ viện Hàn lâm Khoa học Pháp.

Các kết quả thu được trong cuộc khảo sát mang so sánh với kết quả của
cuộc khảo sát tương tự ở Pêru (Pem) nay địa điểm đó thuộc Êcuađo (Ecuador),

gần đường xích đạo. Sự so sánh này đã chứng minh ý kiến của Niutơn là đúng.
Việc tham gia của Xenxiut vào đoàn khảo sát này đã mang lại những cơ

hội thuận lợi cho ngành thiên văn học Thụy Điển và cho cả bản thân Xenxiut. Bởi

6 9