Page 259 - Bản Sắc Văn Hóa Việt Nam

Ai đỗ kì thi hương hay thi hội thì được hưởng
một sự trọng vọng đặc biệt đến mức ngày nay ta
khó hình dung được. Đỗ cử nhân về làng lập tức
làng mổ bò ăn khao cả làng. Neu anh nhà nghèo,
làng làm ngay cho anh ta một cái nhả tươm tất.
Anh ta vinh quy về làng ngồi trên cáng, cả lảng
rước xách tự nguyện, sung sưóng vô cùng, nhất là
những láng hiếm người thi đỗ. Anh ta lập tức trở
thành danh nhân của làng. Còn đỗ thi hội thì trâm
bào dạo phố, cò biển vinh quy, tên khắc ở bia văn
miếu lưu truyền đòi đời. Các cô gái đẹp Việt Nam
không mơ ước gì hơn là vinh dự "Võng anh đi trước,
võng nàng đi sau". Đọc các truyện Nôm, các tuồng,
các chèo, đâu đâu cũng thấy hình ảnh náy, một thứ
ám ảnh đã từng đè nặng lên tâm thức dân tộc ngót
ngàn năm nay.
Muốn có ảnh hưởng tới nhân dân, nhất thiết
phải là người đỗ cao. Neu không, lời nói mất trọng
lượng. Cho nên không phải ngẫu nhiên mà một số
đông đảo sĩ phu yêu nước xuất thân khoa cử. Phan
Bội Châu rất coi khinh khoa cử, nhưng để có điều
kiện lôi cuốn dân chúng không phải mang lều chõng
đến trường thi lần này lượt khác, ông vào thi hội
quyết tâm đỗ thám hoa. Có bốn bài, ông chỉ làm
ba bái đã thừa điểm tiến sĩ rồi, nhưng sang bài thứ
tư phạm húy hỏng mất. Trong số những người đứng
lên quên mình cho nghĩa lớn có thể nhắc đến các
ông tiến sĩ: Nguyễn Quang Bích, Hoàng Diệu, Hoàng
Văn Hoè, Phạm Văn Nghị, Nguyễn Xuân ôn, Phan

261