Page 93 - Việt NamVăn Minh Sử

Vậy, dựa theo biện luận ấy, của Khâm Định Việt Sử Thông Giám
Cương Mục, ta thấy: phía Bác và Đông Bắc là dãy núi Tam Đảo. Phía
Nam và Tây Nam là dãy Ba Vì (Tản Viên) cùng núi Lưỡi Hái và vùng
rừng núi sông Đà, Hoàng Liên Sơn. Phía Tây Bắc từ Phú Thọ đổ lên cũng
tOcàn núi. Còn Đồng Nam từ Tản Viên qua Sơn Tây. Phúc Yên là bát đầu
vùng dồng bằng đương thành hinh còn ngập nước.
Phúc Yên nằm trên bờ cao của vùng ấy, xưa là huyện Phong Khê
thuộc quận Giao Chí. Vùng lân cận của tỉnh bây giờ còn dấu vết của 9
đườns bờ con trạch là những vòng tròn đồng tâm, có lẽ là chân móng cổ
luỹ bao quanh huyện. Cách 1 km về phía Nam tỉnh là làng Đàm Xuyên,
năm 1898 người ta có tìm thấy những tàn tích của một ngôi mộ cổ.
Những người dân phu khi bạt một ngọn đồi dã moi ra được hai hầm mộ
bằng gạch xây. Gạch lớn 31 phân, rộng 18 phân và dày 5 li rưỡi. Gạch có
cải hoa hình quả trám. Hình vẽ này giống những hình gạch lát nền của
mộ cổ Tàu đời Hán. Lối Vcào hầm có bàn thờ nhỏ vuông bằng gạch xây,
che bởi một tấm màn, có ánh sáng vào thì bục và rơi vụn ra. Trong các tự
khí, người ta thấy một cái bình đất trắng ngà và nhiều bình bằng đồng, nó
mủn cả thành bụi khi đặt tay vào.
Đất ở đây là đất sét lẫn sa thạch đỏ. Cách Phúc Yên 8km vé hướng
Tày Bắc có làng Hương Canh (Hươne Nha cũ) là truns tâm sản xuất đồ
gốm. Gần làng có đền thờ Lý Phật Tử, đáng lưu ý đến hình mũ và quần
áo của các pho lượng thờ.
Và lên trên nữa, cách Phúc Yên 15km là Vĩnh Yên, chính phạm vi
đất của Phong Châu. Gần đấy là Vĩnh Mộ, có dền thờ Nguyền Khoan là 1
trong 12 vị sứ quân dời Đinh. Đền dựng trên ngọn đồi Nguyễn Gia Loan,
cao 18m. Tại dây có đường di lên Thác Bạc trên dãy núi Tam Đảo, xa
24km về phía Bắc.
Ngang với Vĩnh Yên về phía Tây, cách 15km là Bạch Hạc nằm trên
tá ngạn sôns Chảy. Đó là điểm giao liên của các đường sông. Tại đây xưa
có giống cây Chiên Đàn rất cao, hạc hay đến làm tổ. Nay vẫn còn giốnơ
hồng rất ngon và quý gọi là hồng hạc, xưa dùng tiến vua. Gần sông có
chùa Hoá Long tự, cũng sọi là Tam Giang tự hay Bạch Hạc tự. Có một
táng đá ngầm cao mấp mé mặt nước trên có vết chân mà người ta cho là
vết chân Phật. Hồi xưa Bạch Hạc là huyện lỵ của huyện Mê Linh. Phía
Nam là làng Bồ Sơn, nơi còng chúa con vua Hùng Vương thứ 18 bị Thục
Phán bất và giết. (Còn vua thì chết ở làng cổ Tích, tại đổ còn lăng mộ).
Gần làng có ngôi đền thờ nhà vua và gia đình.
Đền ngoài ba gian bày cờ lọng, làn quạt, bát bảo. Đến sân có bia và
câu dối rồi mới tới dền thờ chính. Tại diện thờ, sau hương án có tượng hai

98