Page 287 - Việt NamVăn Minh Sử
P. 287
Câ\ xanh thì lá cũng xanh
Cha mẹ lìiên lành dể đức cho con
Và con cái có nhờ được đức lành của cha mẹ mới gặp những may
mắn ở đời, khiến làm ãn khá giả được. Đó là cái nhân không riêng cho
mỗi nghiệp kiếp, mà là cái nhân quả truyền đời:
Người trồng cây hạnh người chơi
Ta trổng cây đức để đời mai sau
NHUNG CHẾT LẠI LÀ ĐỂ SỐNCỈ
Không sống cho cá nhân mình mà chính là cho con cháu. Và người
ta đinh ninh rằng hồn còn ở âm cảnh, người ta sẽ còn phù hộ cho con
cháu, còn trở về báo mộng, trở về run rủi cho con cháu gặp điều hay tránh
điều dở và gàn quải những kẻ nào muốn hại con cháu mình.
Thế là cả cuộc sống khi có mặt trên thế gian, đến lúc chết và lúc đã
ở ngoài thế gian, người ta đều chi nghĩ sống cho củ cái tập thể là dòng
dõi của mình. Còn cũng là cho nó. Mất cũng hà cho nó. Và còn cũng là
mất, mất cũng là còn vậy.
Tư tưỏng triết lý sống còn ấy được nảy ra và rèn giũa trong điều kiện
sống đen tối của thế kỷ thứ III, thứ IV đã được dùng làm kim chí nam cho
con người tìm ra lẽ sống, ca nguồn an ủi và nguồn hy vọng để chịu đựng.
Nhưng ta sẽ cần phải nói thêm đến sự thể hiện của tư tưcmg ấy.
Chính cuộc đô hộ và cuộc chiếm đóng bằng quân đội của Trung
Hoa đã làm người Lạc Việt âm thầm khôn lanh và quỷ quyệt thêm. Chỉ
trong nhà, trong hầm, đóng cửa lại, người ta mới phóng tâm tin được
nhau. Còn birớc ra khỏi nhà, cái gì của người đô hộ và tay sai cũng đáng
nghi ngờ cả. Từ lời nói tử tế đến việc làm àn nghĩa đều phải nghi ngờ là có
một dụng tâm xấu và ác độc. Nghi trước, rồi mới tìm bằng chứng cho sự
nghi ấy là đúng*''. Thì thrrờng một trăm điều cũng có 99 điều là dúng thật.
Để đối phó với sự nghi ngờ ấy, bọn quan lại đỏ hộ gia tăng khủng
bố thì người Lạc Việt lại bắt buộc phải khôn khéo để mềm mỏng, rồi đón
ý rào lời mà thoát mình khỏi nanh vuốt của họ. Sự trí trá phải kể là đến
tuyệt đỉnh. Trí trá cho đến độ công nhận cái gì của anh cũng hay, cũng
phải, cũng tốt, cũng đẹp cả, nhưng trong bụng thì tôi không nghĩ thế. Cả
nhận rằng mình hèn, mình kém, mình ngu dại cũng được nữa nhưng chỉ
qua lúc ấy mà thôi''^'.
Đê cho truyền thống về nghi ngờ còn lại cho đến tận ngày nay.
Nhiều tài liệu cổ của Trung Hoa ghi nhận người Lạc Việt là xảo trá.
298
