Page 91 - Huế Trong Tôi

rằng nền văn hóa đó vẫn còn, chưa mất hẳn (Tư văn do vị
táng). Ông đã mâ't tại Quốc sử quán Huế. Theo tài liệu do
dòng họ cung câ'p thì ông mâ't ngay bên bàn làm việc, vào

ngày mồng 4 tháng 8 năm Ất Mùi (ngày 22-9-1895), lúc đó
ông 63 tuổi.
120 năm đã trôi qua (1895 - 2015), kể từ ngày Bùi Văn
Dị (Bùi Ân Niên) trút hơi thở cuô'i cùng tại Kinh thàrửì
Huế. Ngày nay, với khoảng lùi thời gian cần thiết, lại có
thêm những tư liệu mới bổ sung, chúng ta có điều kiện để
đi tới một đánh giá đúng đắn về ông.

Trong hoàn cảnh Việt Nam đầy biến động vào nửa
cuối thế kỷ XIX, Bùi Văn Dị đã có mặt trên vũ đài chứih trị
vói tư cách là một văn thân, sĩ phu có lòng yêu nước,
thương dân, khi ra làm quan thì có hoài bão lớn mang hết
năng lực ra phò vua giúp nước, đến khi đất nước lâm

nguy, bị ngoại bang uy hiếp thì theo lệnh vua bôn ba trên
con đường cứu nước, lúc cầm đầu sứ bộ ngoại giao sang
nhà Thanh, có thời gian lại cầm quân ra Bắc đánh giặc
Pháp. Điều đáng tiếc đối với ông là đã bỏ qua cơ hội hòa
nhập với phong trào nhân dân yêu nước, được bộc phát
trong phong trào Cần Vương (1885 - 1896), việc chống
Pháp của ông vẫn có tứứí đơn độc, lẻ loi.

Trải qua nhiều chức lớn, được nhiều đời vua trọng
dụng, nhưng cuối cùng trước cảnh nước mất nhà tan,
trong hoàn cảnh làm quan cho một triều đình bù nhìn
ngày càng đi sâu vào con đường khuất phục, đầu hàng
Pháp, ông đã dồn tâm lực vào công tác giáo dục - văn

89