Page 295 - Việt Sử Kỷ Yếu

Nhà Lê từ Thái Tổ đến Cung Hoàng trị vì 100 năm (1428 -
1527), truyền được 10 đòi vua đến đây coi như chấm dứt, sau có trung
hưng thì chỉ còn hư vị.
Lê Thái Tổ có công đánh đuổi quân nhà Minh, khôi phục đất
nước. Lê Thánh Tông văn trị võ công rực rỡ, lại mỏ rộng thêm đất
nước. Mấy vua sau Uy Mục, Tương Dực hèn kém, lại hoang dâm,
xa xỉ, bạo ngưỢc, chính trị thối nát, quyền thần cũng theo đà ấy,
dân chúng bị ức hiếp bóc lột. Chiêu Tông không biết dùng người,
trên đường lưu vong còn giết hại người ngay nên cơ đồ phải đổ nát.
Trong tình trạng như vậy thì nếu không có Mạc Đăng Dung ấy thì
cũng có Mạc Đăng Dung khác tranh quyền cướp ngôi mà thôi.

TÌNH HÌNH CHÍNH TRỊ, XÃ HỘI
VÀ VĂN HOÁ DƯỚI TRlỂu NHÀ LÊ

Người Minh chiếm đất cai trị dân ta, vơ vét rất nhiều tài nguyên,
bắt đi nhiều thợ khéo, đàn bà, con gái và cả trẻ con, khiến nừớc ta mất
đi lắm nhân lực, vật lực. Mặt khác, nhà Minh lại muốh người nước ta
Hán hoá quên gổc nên chủ trương thu vét thư tịch Việt Nam, phá huỷ
các bia và đền miếu thò danh nhân, thu vét thư tịch, cấm nhuộm răng,
y phục phải theo như người Hoa. Sau khi độc lập được thu hồi, nước
nhà kiến thiết lại như cũ, có tiến triển tuy không nhiều.
Nền chính trị nhà Lê là trung ương tập quyền. Triều đình trực
tiếp cai trị miền xuôi, vẫn để các tù trưởng trị thổ dân miền núi
nhưng đặt quan giám sát có phần chặt chẽ hơn dưới triều Trần.
Về ngoại giao, nước ta vẫn theo lệ xưng thần với nhà Minh,
nhưng vẫn hết lòng phòng bị mặt bắc. Lịch sử còn lưu truyền câu nói
nổi tiếng của vua Lê Thánh Tông: “Ta phải giữ gin cho cẩn thận,
đừng đê cho ai lấy mất một phân núi, một tấc sông của vua Thái tổ
để lại." Đốì với các nước láng giềng phía tây và phía nam thì nhà Lê
thực hiện chính sách hoà hiếu và phòng vệ là chủ yếu.
Nho giáo đưỢc tôn sùng hơn trước. Vua quan không còn sùng
đạo Phật. Không có mấy cao táng hoằng pháp giáo lý. Ngưòi đi lễ
Phật chỉ là cầu phúc. Đạo Lão bị biến thể, chỉ có những phù thuỷ,
thầy cúng trừ tà ma (!). Táng lữ ít uy tín và không dự chính trị.
Thứ dân thì giới sĩ phu phát triển nhiều. Sô" người đi học
ngày thêm đông. Con em các phú nông, phú thương, đều theo học
và nhiều người trở thành sĩ nhân. Triều đình kén chọn quan lại
bằng các khoa thi, kén chọn nhân tài trong giới này. Các hiển sĩ có
đòi sông sung túc, giông như quý tộc.

295