Page 165 - Quan Hệ Bang Giao Và Những Sứ Thần Tiêu Biểu

166 To sàclì V ú ’l ì^ain - iìất nước, con ntịưừi

can gián vua chúa, bênh vực bách tính như vụ cứu được dân
các làng Thạch Đà, Đình Xá khỏi bị quân đội triều đình
bức hại. Tể tướng Nguyễn Duy Thì đã nhắc lại tư tưởng vì
dân của Nguyễn Trãi 200 năm trước trong bản khải trình
nổi tiếng (năm 1612), đệ lên Bình An vương Trịnh Tùng,
được các sử gia ghi chép trong bộ sách Đại Việt sử ký toàn
thư: “Dân là gốc của nước, đạo trị nước cốt ở yên dân. Trời
với dân đều một lẽ, lòng dân vui thì thuận ý trời, nên người
giỏi trị nước phải yêu dân như yêu con”. Điều này như đã
thành chán lý muôn đời với bất kể chính thể nào muốn tồn
tại lâu dài!
Nguyễn Duy Thì đỗ Hoàng giáp Tiến sĩ năm Mậu Tuất
(1598) và đã đi sứ hai lần. Khi ông 35 tuổi đi triều cống
Trung Quốc theo thường lệ, Hoàng đế nhà Minh muốn làm
cho bẽ mặt bằng cách thừ tài ông, nên đã ra câu đố: đi cùng
vua, thầy học và cha trên một chuyến đò, nếu có bão đắm đò
thì cứu ai trước? Câu hỏi hóc búa vì theo đạo lý Khổng học
quân-sư-phụ, cứu ai trước thì cũng bị tội bất nghĩa, bất
trung hoặc bất hiếu. Sứ thần trả lời khôn ngoan; “Gặp người
nào thì cứu người ấy trước và sẽ cứu cả ba”.
Hoàng đế lại hỏi: “Thức ăn gì ngon nhất? Vật gì quý
nhất trên đời?”. Sứ thần trả lời: “Muối ngon nhất, thiếu
muối thì nhạt nhẽo; vật quý nhất là sĩ phu (trí thức) khiến
đất nước thanh bình phồn thịnh”.
Hoàng đế Minh hết cách hạch sách, rất cảm phục và đã
ưu đãi sứ thần (theo Quỳnh Cư - Danh nhãn đất Việt).

Người con sớm đại đăng khoa, sớm đền nợ nước
Thiêm đô ngự sử Nguyễn Duy Hiểu được ghi khá chi tiết
trong cuốn Các vị Tư nghiệp và Tế tửu Quốc Tử Giám: “Nguyễn
Duy Hiểu (1602-1639) là con trưởng cụ Nguyễn Duy Thì, đỗ