Page 132 - Đinh Tiên Hoàng

Riêng với truờng hợp của vị sứ quân mà ta bàn đến,
dân gian còn điều chỉnh bằng những chi tiết rất cụ thể
nhằm tới việc điều hoà lịch sử phù hợp với quan niệm về
đạo lý giữa những người anh hùng mà họ tôn vinh. Bởi thế
dân gian lưu truyền, rồi được các sử gia khai thác một cách
rất tự nhiên rằng, khi Đinh Bộ Lĩnh kéo quân đến, nhìn
thấy thế mạnh của họ Đinh và lợi ích của quốc gia, lại
thương dân chúng, Kiều Thuận đã tự đào mồ nằm xuống
rồi tuẫn tiết khiến cho binh đao không phải dùng đến, dân
chúng được an hưỏmg thái bình... vì thế mà càng ơn vị sứ
quân cát cứ trên địa phương của mình mà tôn thờ.
Chuyện dân gian còn kể là Vạn Thắng Vương (sau
này lên ngôi là Đinh Tiên Hoàng) ban cho mỹ tự "Cương
Nghị Đại vương" cấp lộc cho việc thờ phụng. Rồi các đời
vua sau từ Trần qua Lê đến Nguyễn cũng nối tiếp ban
mỹ tự cho Ngài...
Chính vì lịch sử luôn hướng tói cái mà người dân cần,
nên sự bình luận lịch sử dường như cũng nương theo cái
thời thượng, nhất là từ đầu thế kỷ XX nhiều biến động này.
Hồi đầu thế kỷ XX, sách Đại Việt sử ký cải lương bình phẩm
về hiện tượng 12 sứ quân như thế này:
"Xem cuộc đời 12 sứ quân tranh nhau thì biết nghĩa
hợp quần là khó, nhưng cũng biết cái trí não dân tộc ta hồi
ấy đã đến trình độ tiến hoá. Lúc ấy hai vua Ngô tuy mất
(Ngô Quyền và con), Xương Xí là dòng dõi tiên hoàng...
nếu các thổ hào cùng nhau phục tòng, hợp hơn mười bọn
nhỏ là một bọn lớn, tôn Ngô Xương Xí làm thiên hạ công
chủ để nối dòng họ Ngô, mà các bộ sứ quân thời tự trị lấy
trong bộ mình, khi quốc gia vô sự, thời xiêm áo, ngọc bạch
như Tần, Tấn kiên hoàn, khi quốc gia hữu sự, thì môi hở

133