Page 133 - Đinh Tiên Hoàng

răng lạnh, giữ gìn nhau như Ngu, Quắc kết nghĩa, thế thì
Hợp chủng quốc ở Bắc Mỹ và hai mươi lăm liên bang ở
Nhật, há chẳng xuất hiện ở nước ta hồi thế kỷ thứ X rồi ư?
Lại không làm thế, sớm chuông trống, tối giáo mác,
mạnh ăn thịt yếu, rút cục bị tiêu ma cả ở dưới ngọn cờ
bông lau, há chẳng phải cái tội "quần chọc bất minh"
(không rõ nghĩa hợp quần)? Nhưng mà còn có chỗ đáng
khen... Lúc bấy giờ các sứ quân mỗi người xưng hùng bá
một phương, có Nam Hán là một nhà khôn ngoan muốn
mở rộng cõi đất, ở ngay kẽ nách, thế mà chưa hề nghe có
một người nào phải nhờ thế lực nước ngoài để hại đồng
loại, vì rằng cái trình độ dân trí của ta bấy giờ so với trước
đã hơi cao, cho nên có cái lòng "cá lớn nuốt cá bé", "giống
mạnh ăn thịt giống yếu"; mà ai cũng biết "cõng rắn cắn gà
nhà", "rước voi về giầy mồ" là không hay. về sau Đinh
Tiên Hoàng vốn xưng Vạn Thắng Vương, thì thế lực không
thể chống nổi, nhưng vẫn là người Nam làm vua nước
Nam, tưởng mười hai sứ quân có linh thiêng, cũng nén
ngậm cười nơi chín suối".
Sách Việt Nam phong sử lại bình rằng: "Nói đến việc
tranh nhau thì mười hai sứ quân tránh chẳng khỏi tội; nói
về cuộc thống nhất thì mười hai sứ quân lại là có công" vì
lẽ nó tạo cơ hội cho Đinh Tiên Hoàng thống nhất được
quốc gia mà không bị kẻ ngoài cướp đoạt...
Cuộc hội thảo nào rồi cũng kết thúc. Mọi ngưòi hể hả
vì đã tôn vinh được nhân vật mà dân đã thờ phụng từ lâu.
Lúc kết thúc hội thảo có người mới đọc đến cái câu 8 của
vần thơ lục bát; "Hại dân, dân đái thối mồ trôi xương".

134